Ucieczka na Wschód

Jehudith Glanz, mieszkanka Izraela (ur. w 1943 r. w ZSRR) uczestniczyła w projekcie „Polskie korzenie Izraela”, polegającym na zapisie rozmów ze świadkami historii. W podsumowaniu pracy prezentuje swoją rodzinę, której część – dziadkowie Nachum i Chaja Zalcbergowie - mieszkała w Pabianicach..

Rodzice Jehudith

Ojciec, Zisza Zisman Zamiczkowski urodził się w listopadzie 1920 r. w Łodzi w rodzinie niereligijnej. Wszyscy byli ateistami i aktywnymi działaczami Bundu, komunizującego ruchu antysyjonistycznego. Zisza chodził do szkoły prowadzonej przez bundowców, sieć żydowskich szkół podstawowych. Podjął pracę w fabryce włókienniczej.

Matka, Tajbel Zalcberg urodziła się 20 listopada 1920 r. w Krynkach, niedaleko Białegostoku, mała miejscowość zamieszkana w przytłaczającej większości przez Żydów. Ponieważ w rodzinie było siedem osób, Tajbel została wysłana do Pabianic, obok Łodzi do ciotki Szpinze – siostra matki. Ciotka Szpinze prowadziła cukiernię. Zginęła podczas wojny. W Pabianicach Tajbel należała do Bundu, tam też spotkała Ziszę Zamiczkowskiego. Miała wtedy 14 lat. Odtąd młodzi już się nie rozstawali. Zisza i Tajbel zawarli związek małżeński w 1939 r.

Rodzina Jehudith ze strony ojca

Dziadek Menachem Mendel Zamiczkowski urodził się w Łodzi. Pracował w fabryce. Zmarł w 1928 r.

Babcia Jehudith, Lea Rachela Zajdman urodziła się 20 lipca 1892 r. w Łodzi Mieszkała z rodziną syna Zisza. Ocalała i wyemigrowała do Izraela w 1950 r. Zmarła w 1978 r. Zisza był jej jedynym synem.

Rodzina Jehudith ze strony matki

Dziadek Nachum Zalcberg urodził się 5 listopada 1890 r. w Pabianicach. Jego rodzicami byli Abraham i Ruda Zalcberg. Zajmował się krawiectwem. Podczas I wojny światowej Nachum zgłosił się do Legionów Piłsudskiego (polski bohater narodowy). Legiony współdziałały z Niemcami w walce przeciw Rosji. Przez pewien czas jego oddział stacjonował obok Krynek. Tam też spotkał swoją przyszłą żonę Chaję.

Babka Jehudith, Chaja Szuster urodziła się 16 lipca 1898 r. w Krynkach. Nachum i Chaja mieli pięcioro dzieci:

- Tajbel, matkę Jehudith;

- Rosę zamężną z Vardi Werobejczykiem z Suwałk. Posiadali czworo dzieci, m.in. Perlę i Sarę. Rodzina przeżyła wojnę i w 1950 r. wyemigrowała do Izraela;

- Gitel, jej pierwszym mężem był Kalman, miała córkę Channę urodzoną w lipcu 1947 r. Po rozwodzie wyjechała do Izraela w 1950 r.; wyszła za mąż za Moshe Rubina i miała dwóch synów;.

- Abraham urodził się w 1931 r. Dzieciństwo spędził w ZSRR, należał do Hashomer Ha-Tsari., organizacja młodych socjalistów-syjonistów. Wyjechał do Izraela w 1948 r. wraz z grupą kolegów z organizacji. W Izraelu ożenił się ze Stellą z Bułgarii i miał dwie córki;

- Gerszon Grisza urodził się 18 maja 1932 r. Dzieciństwo spędził w ZSRR. Wyemigrował do Izraela w 1950 r.

Nachum i Chaja przetrwali wojnę i wyjechali do Izraela w 1950 r. Nachum zmarł w 1962 r., a Chaja w 1980 r.

We wrześniu 1939 r. cała rodzina przebywała w Pabianicach. Pod naciskiem i przewodnictwem dziadka Nachuma Zalcberga dwie rodziny postanowiły uciekać do Związku Radzieckiego. Dziadek Nachum, który służył podczas I wojny światowej w proniemieckich Legionach Piłsudskiego zwrócił się do lokalnego dowództwa Werhmachtu o przepustkę na wyjazd całej rodziny do Związku Radzieckiego. Otrzymał stosowny dokument 19.10.1939 r., który umożliwiał przejazd z Pabianic do nadgranicznych Krynek. Przepustka obowiązywała do 3 listopada 1939 r Zanim rodziny opuściły Pabianice Zisza Zamiczkowski i Tajbe Zalcberg, rodzice Jehudith zawarli ślub cywilny. Babcia Chaja Zalcberg kupiła pierścionek. Młodzi ateiści nie byli zainteresowani ślubem religijnym (Chupa Ve- Kiduszim).

Dziadek Nachum i Chaja Zalcberg oraz czwórka ich dzieci (Rosa,Gitel, Abraham, Gerszon) pozostali przez pewien czas w Krynkach, a następnie wyjechali na południe Związku Radzieckiego. Rodzina ciotki Szpinze, która opuściła Pabianice wraz z Nachumem i Chają zdecydowała wrócić do Pabianic, gdzie wszyscy zostali zamordowani.

Zisza , Tajbel i babcia Lea Rachel pojechali do Związku Radzieckiego na Ural. Zmieniali miejsca pobytu, szukając zatrudnienia. Zisza pracował na budowach, Tajbel była opiekunką w domu starców oraz szwaczką.

Obie rodziny pozostawały w stałym kontakcie. Życie na Uralu było bardzo trudne. Cierpieli z głodu i zimna. Na szczęście uniknęli prześladowań ze względu na swoje pochodzenie.

Zisza i Tajbel mieli troje dzieci:

- Mendale Mendel urodził się w 1940 r. na Uralu, Związek Radziecki. Był chorowitym dzieckiem i zmarł w 1942 r., prawdopodobnie w wyniku nieodpowiednich warunków bytowych;

-Jehudith;

- Abraham urodził się w 1948 r. w Dzierżoniowie. Ożenił się z Dorą Peszer w Izraelu w 1970 r. i ma dwoje dzieci. Abraham służył zawodowo w lotnictwie wojskowym. Ponadto ukończył historię na uniwersytecie w Hajfie. Gdy przeszedł na emeryturę stał się przewodnikiem grup turystycznych.

W 1945 r. obie rodziny wróciły do Polski i spotkały się w Dzierżoniowie. Tylko młodszy brat Lei Rachel Zamiczkowski, Gdale Gdajia Zajdman, pozostał w Polsce. Jednak on także wyemigrował do Izraela w 1958 r.

Po powrocie do Polski rodzice Jehudith wznowili działalność w Bundzie i odnowili relacje z ocalałymi przyjaciółmi. Jehudtith trafiła do przedszkola prowadzonego przez bundowców. Jej rodzice byli pracownikami tej organizacji. Wuj Ziszy, Abraham Albert Zalcberg, który wyemigrował z Pabianic do Australii na początku wieku, chciał sprowadzić ich do siebie, ale oni wybrali Izrael.

W 1950 r. rodzina przybyła do Izraela. Przebywali w kilku obozach przejściowych dla imigrantów (Shear Aliya, Pardess Hanna). Zisza rozpoczął pracę w fabryce tekstylnej w Netanya. Mieszkali w Tel Awiwie i Bat-Yam. Zisza, ojciec Jehudith zmarł w 1974 r., Tajbel, matka – w 1987 r.

Jehudtit została wcielona do Zahalu w 1962 r. Pracowała jako technik biurowy w armii, kiedy spotkała Moshe Glanza. Jego rodzina przybyła z Chust (obecnie Ukraina) w 1928 r. Matka pochodziła z Transylwanii, skąd wyemigrowała w 1930 r. Moshe urodził się w Moshava Gan Tavne w grudniu 1940 r. Jehudith i Moshe pobrali się w czerwcu 1963 r. Mają dwoje dzieci:

- Ravit urodziła się w 1984 r. Wyszła za Yossi Polaka. Studiowała architekturę wnętrz. Pracuje w sekretariacie Shalvata Hospital. Odbyła służbę wojskową i zajmowała się działalnością plastyczną. Mają trzy córki: Maję, Noę i Tamarę;

- Uri urodził się w 1969 r. Ożenił się z Rotem. Pracuje w dziale informatycznym Visa Israel (karty kredytowe) Rotem studiowała opiekę społeczną i pracuje w dziale zasobów ludzkich Centrum Medycznego w Petah-Tikva. Posiadają troje dzieci: Nevo, Dar i Libi.

W 1971 r. rodzina przeprowadziła się do Arad, gdzie Moshe był nauczycielem. Był także jednym z organizatorów Arad Music Festival. Obecnie Moshe jest emerytem i hobbystycznie zajmuje się stolarstwem. Jehudith studiowała opiekę socjalną na uniwersytetach Bar-Ilan i Ben Gurion. Jednak pracowała wiele lat w księgowości urzędu miasta w Arad. Na pół etatu pracuje jeszcze w sekcji pomocy społecznej Związku Samorządów Lokalnych w Izraelu.

W marcu 2004 r. Jehudith i Moshe oraz Abraham, brat Jehudith, a także kuzynki Jehudith – Sara Panina odwiedzili Polskę. Byli w Pabianicach, Łodzi, Krynkach i Dzierżoniowie. Interesowały ich szczególnie Pabianice ponieważ, to właśnie tutaj dziadek Nachum Zalcberg podjął decyzję o ucieczce na Wschód, która zwiększyła niepomiernie prawdopodobieństwo przetrwania całej rodziny.

Autor: Sławomir Saładaj