Maroko

Izrael Eljasz Maroko urodził się 5 marca 1896 r. w Zduńskiej Woli. W 1915 r. ożenił się z Rajzel Nejman. Miał czworo dzieci. 14 lutego 1926 r. otrzymał nominację na głównego kantora Wielkiej Synagogi w Amsterdamie.

Już w dzieciństwie przejawiał niezwykły talent muzyczny. Pierwszą pracę jako śpiewak podjął w Pabianicach. Udany debiut wywołał wielki entuzjazm w środowiskach żydowskich. Posypały się zaproszenia oraz intratne oferty zatrudnienia. W latach 1916-1926 był kantorem w Kaliszu, Tarnowie i Bratysławie. Wiele wspólnot żydowskich także w Europie Zachodniej chciało pozyskać Maroko. Zamiar ten zrealizowali Żydzi holenderscy.

Grote Synagoge w Amsterdamie miała 17. wieczne tradycje i należała do najbogatszych. Szczyciła się także ośmioosobowym chórem synagogalnym prowadzonym przez Henri Englandera. Zespół reprezentował najwyższy poziom artystyczny i cieszył się znakomitą reputacją w Holandii i na świecie.

Występy chóru rejestrowała przed wojną wytwórnia płytowa His Master's Voice z Londynu. Kierownik Amsterdamsche Joodsche Koor sprawił, że chór wykonywał także utwory o charakterze świeckim, czyli wschodnioeuropejskie pieśni ludowe oraz piosenki palestyńsko-żydowskie. I. E. Maroko był szczególnie cennym nabytkiem chóru. Każdy kto w owym czasie przebywał w Amsterdamie chciał usłyszeć niezwykły głos (tenor) kantora z Polski.

Pisała o nim często prasa holenderska. Jednak Maroko podkreślał, że jest przede wszystkim chazanem, a dopiero potem piosenkarzem. Śpiewał podczas prestiżowych wydarzeń, m. in. wizyty królowej Emmy, a później królowej Wilhelminy w Grote Synagoge oraz 300-lecie gminy żydowskiej w Amsterdamie.

W tradycyjnym śpiewie synagogalnym kantor zajmuje zasadnicze miejsce. W trakcie nabożeństw jest on postacią wiodącą i kreatorem pieśni modlitewnych. Jest nie tylko interpretatorem, ale także twórcą improwizacji. Tradycja sztuki kantorskiej tzw. chazanatu jest bardzo stara, aczkolwiek jej reguły ukształtowały się u schyłku XVIII wieku. Na rozwój form i stylu chazanatu miały także wpływ zmiany w kulcie synagogalnym oraz pojawienie się, zwłaszcza na zachodzie Europy, synagog postępowych. Reformatorzy dążyli do wprowadzenia akompaniamentu czterogłosowego chóru, organów, a niekiedy nawet zespołu instrumentalnego. Klasykami współczesnej muzyki synagogalnej byli sławni kantorzy, będący zarazem kompozytorami i aranżerami. Do ich grona należy Izrael Eljasz Maroko.

E. Maroko wraz z żoną został zgładzony w lipcu 1943 r. w Auschwitz.

Wokalista i kompozytor nie został zapomniany. Ukazują się wciąż płyty kompaktowe zawierające nagrania dokonane przed wojną przez chór synagogalny z udziałem Maroko. Na przykład: „Mokum- Jerozolima Zachodu; tradycje muzyczne społeczności aszkenazyjskiej Amsterdamu”, Beth Hatfutsoth (Tel Aviv) i Muzeum Historii Żydów (Amsterdam), 2005; „Chazzanoet in vooroorlogs joods Amsterdam”, wykonawcy – Chór Wielkiej Synagogi w Amsterdamie pod dyrekcją S. H. Englandera, soliści M. Gobets i J. Rabbie, kantor I. E. Maroko, Muzeum Historii Żydów w Amsterdamie, 1997; „Kedushah i inne utwory z Wielkiej Synagogi w Amsterdamie”, Philips Classic, 1998; „Synagoga w Amsterdamie. Kompozycje roku żydowskiego”, Philips Classic, 1987; „Pieśń żydowska – zbiór utworów ludowych, hebrajskich melodii weselnych, piosenek świątecznych”, Philips Classic, 1994; „Żydowska muzyka liturgiczna”, Mirasound, 1995.

Izrael Eljasz Maroko śpiewał w pabianickim sztetł jeszcze kilka razy na początku lat 20. minionego wieku.

H. Sh. Gashoori w „Seyfer Pabianice” (Melbourne 2014) wspomina również Jeremiasza Wędrownika (Yirmiahu Vandrobnik) - kantora pabianickiego.

Wędrownik był naszym kantorem przez wiele lat. Urodził się w Szrańsku (Polska) w 1882 r. Uczył się śpiewu od swego ojca w Błaszkach. Ojciec był rzezakiem, a zarazem kantorem. Jeremiasz już jako dziecko stawał na krześle obok arki w synagodze i zachwycał całe zgromadzenie swoim wspaniałym śpiewem. „Pożyczali” go nawet doświadczeni kantorzy, aby uzyskać poklask w swoich wspólnotach.

Ożenił się w 1904 roku i mieszkał w Lipnie w domu swojego teścia. Słynny rabin Weingut przyznał mu certyfikat rzezaka. Po śmierci teścia przeprowadził się do Frankfurtu nad Menem, gdzie trudnił się ubojem rytualnym. Stamtąd rodzina przeniosła się do Tushnaad (Węgry), gdzie otrzymał posadę kantora. Spotkał go wielki zaszczyt zaledwie po sześciu miesiącach pobytu w tej miejscowości. Dwa lata później, bez żadnego egzaminu, powierzono mu stanowisko kantora w synagodze w Dombovar.

Po pięciu latach otrzymał nominację na kantora Pabianic. Często opuszczał nasze miasto, żeby pobierać lekcje muzyki i śpiewu u profesora konserwatorium w Budapeszcie. Wędrownik uczył także młodych kantorów, między innymi Forgasza, przyszłego profesora i dyrektora Stahahl-Weisenburg Opera. Przez 13 lat służył jako kantor w Pabianicach. Często jeździł do Łodzi, aby doskonalić się pod okiem wybitnego kantora, muzyka i aktora Avrahama Bar Birenbauma. Miał także wielu uczniów w Pabianicach. Jednym z pierwszych był znakomity Maroko, przyszły kantor Wielkiej Synagogi w Amsterdamie. Wędrownik bywał nierzadko w synagodze we Wrocławiu, zastępując tamtejszego kantora.

W 1914 r. otrzymał zaproszenie do Paryża, ale odmówił wyjazdu z powodów rodzinnych. W tym samym roku przyjął nominację na kantora w Volotzbak. Pracował tam przez 14 lat. Był także oddanym działaczem ruchu syjonistycznego. Przemawiał na zebraniach Mizrachi (organizacja głosząca konieczność budowy państwa żydowskiego w Palestynie) oraz podczas Oneg Shabbat (towarzyskie spotkania szabatowe). Zmarł w Warszawie w wieku 46 lat. Pozostawił 6 córek i syna.

W Pabianicach urodził się także Natan Szpiro (1908-1983) – aktor, piosenkarz, wodewilista. Autor wielu przebojów muzycznych np. „Chansons Yiddish” (1956), „Yiddische Lieder – miscellaneous Jewish songs” (2015). Jego rodzicami byli Rafael I Miriam. Ożenił się z pabianiczanką Lają Szurek (1911-2007). W 1937 roku przyszedł na świat syn Roman. Podczas II wojny światowej Natan Szapiro służył w armii. Wyzwalał obóz koncentracyjny, w którym przebywała jego żona. Zmarł 25 sierpnia 1983 roku w Montrealu. Najpopularniejsze piosenki w wykonaniu Szpiro to: „Wu Ahin Soll Ich Gehn”, „Ich Will Nischt Sain Kain Rebbe”, „Moischele Main Fraind”, Isräel”, „Rumänien, Rumänien”.

http://yiddishmusic.jewniverse.info/szpironathan/index.html

https://www.youtube.com/watch?v=BTMN_QOrdKQ

Autor: Sławomir Saładaj