Żarówki
A pomniejsz czcionkę A standardowy rozmiar A powiększ czcionkęW 1983 roku ukazała się publikacja Leszka Ramisza „Pabianicka Fabryka Żarówek.60 lat: 1923-1983”, która jest przyczynkiem do historii pabianickiego przemysłu.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku spowodowało gwałtowny wzrost potrzeb ekonomicznych młodej i rozwijającej się gospodarki polskiej. Wiele gałęzi przemysłu trzeba było odbudować bądź zreorganizować, inne należało wznieść od podstaw. Do tych ostatnich należała produkcja własnych źródeł światła, której budowa i dalszy rozwój stały się pilną i niewątpliwą koniecznością. W takiej to sytuacji 6-osobowa grupa inżynierów i przemysłowców postanowiła w 1921 r. zawiązać spółkę, której celem miała być produkcja żarówek. Inicjatorami tego przedsięwzięcia byli: inż. Wiesław Gerlicz, inż. Paweł Mackiewicz, inż. Wacław Malinowski, przemysłowiec Oskar Saenger (współwłaściciel fabryki papieru w Pabianicach), inż. Tadeusz Sułowski, przemysłowiec Edward Tempel.
We wrześniu 1921 r. statut spółki został zatwierdzony, a w dn. 5 XI 1921 r. Monitor Polski nr 252/21 ogłosił oficjalnie powołanie nowego przedsiębiorstwa pod nazwą: POLSKA ŻARÓWKA OSRAM - Spółka Akcyjna.
Zarząd Spółki mieścił się w Warszawie przy ul. Królewskiej 11 (niedługo potem przeniesiono go na plac Trzech Krzyży 8) a jej kapitał zakładowy wynosił 500.000 zł. W tym samym roku (1921) spółka zawarła umowę licencyjną ze znaną już na rynkach światowych firmą OSRAM w Berlinie na wyłączność korzystania z patentów, wynalazków i doświadczeń berlińskiej firmy w dziedzinie produkcji żarówek.
W kwietniu 1922 r. utworzono pierwszą Radę Nadzorczą spółki składającą się z dziewięciu osób. Rada powołała dwóch dyrektorów: Juliana Bulzackiego i Fritza Alterhuma. Ten ostatni działał w dziedzinie nadzoru technicznego z ramienia licencjodawcy .
W 1922 r. do spółki przystąpił drugi pabianicki przemysłowiec – Feliks Krusche – oddając dla potrzeb organizującego się przedsiębiorstwa plac wraz z zabudowaniami przy ul. Grobelnej 4 w Pabianicach.
Przekazany spółce obiekt składał się z budynku mieszkalnego o powierzchni 527 m kw., budynku fabrycznego o powierzchni 2706 m kw., budynku magazynowego o pow. 1292 m kw. oraz placu z ogrodem – ok. 1810 m kw. Oddanie do dyspozycji spółki obiektu wymagającego jedyni e adaptacji, a nie budowy od fundamentów przesądziło lokalizację fabryki w Pabianicach. Dyrekcja spółki zleciła niezwłoczne przystąpienie do prac adaptacyjny, które w końcu lata 1923 r. ukończono.
Nastąpił rozruch fabryki i we wrześniu 1923 r. nowy zakład przemysłowy oddał swoją pierwszą produkcję. Była to stosunkowo niewielka ilość żarówek dla potrzeb przemysłu oraz komunikacji. Produkcja ta ograniczała się w zasadzie jedynie do montażu sprowadzanych z Berlina półfabrykatów i wynosiła ok. 20.000 szt. miesięcznie. Personel fabryki – w większości kobiety – liczył zaledwie 200 osób.
W 1924 r. powołano nową dyrekcję, w skład której weszli: Julian Bulzacki, Kazimierz Kossakowski, Wilhelm Wentzke (dyrektor techniczny z ramienia licencjodawcy) oraz Stanisław Taczanowski (dyrektor handlowy, stały przedstawiciel firmy w warszawie).
Praca fabryki zaczęła nabierać rozmachu. Z firmy OSRAM w Berlinie sprowadzono zespoły maszyn do wyrobu żarówek miniaturowych (zwanych wówczas „karzełkowymi”) przeznaczonych do latarek kieszonkowych. Produkcja rozszerzyła się o wyrób półfabrykatów niezbędnych do montażu tego asortymentu. Zaczęto więc wykonywać we własnym zakresie miniaturowe bańki szklane, doprowadniki prądu oraz skrętki ręcznie nawijane z drutu wolframowego. Elementy te montowano następnie w jedną całość tworząc tzw. wnętrze. W latach trzydziestych fabryka podjęła produkcję nowego typu żarówek oświetleniowych z dwuskrętką. W tamtych czasach była to dosc poważna nowość techniczna szeroko przez firmę reklamowana.
W 1939 r. – w ostatnich miesiącach przed wybuchem II wojny światowej – pabianicka fabryka produkowała miesięcznie około 150.000 sztuk żarówek różnych typów.
W IV kwartale 1939 r. – po zajęciu kraju przez Niemców, polska spółka OSRAM została rozwiązana. Hitlerowskie wladze okupacyjne utworzyły niemieckie przedsiębiorstwo pod nazwą Glühlampenwerk OSRAM – GmbH (Fabr. Żarówek OSRAM – S-ka z o.o.) pod całkowicie niemieckim zarządem.
Produkcja zakładu pozostała jednak na niezmienionym poziomie zarówno technicznym jak i ilościowym. Dopiero w 1944 r., kiedy z Niemiec sprowadzono nowe zespoły maszyn, rozszerzył się znacznie asortyment wykonywanych żarówek, a wielkość produkcji osiągnęła liczbę około 400.000 żarówek miesięcznie przy niewielkim wzroście zatrudnienia do 260 osób.
Zbliżał się jednak nieuchronny kres hitlerowskiej władzy. W grudniu 1944 r. rozpoczęto ewakuację fabryki do Niemiec.
Kiedy w styczniu 1945 r. miasto zostało wyzwolone, w opustoszałej fabryce pozostały jedynie zdekompletowane resztki maszyn. Niewywiezieni do Niemiec Polacy-fachowcy przystąpili niezwłocznie do odbudowy produkcji. Z pozostawionych szczątków zmontowano przy niemałym wysiłku dwa zespoły do produkcji żarówek głównego szeregu (żarówki dla ogólnych celów oświetleniowych) i jeden zespół do produkcji żarówek miniaturowych.
Bardzo nielicznej, ale naprawdę ofiarnej kadrze fachowców pracującej pod kierownictwem Kazimierza Kossakowskiego, jednego z przedwojennych dyrektorów, udało się już w dn. 17 marca 1945 r. dokonać rozruchu zmontowanych zespołów i rozpocząć produkcję, która przy średnim zatrudnieniu 154 pracowników dała do końca 1945 r. łącznie 1.580.000 szt. żarówek.
Na podstawie dekretu z dnia 3 stycznia 1946 r. zakład został upaństwowiony, otrzymał nazwę – Polska Żarówka OSRAM – S.A. pod Zarządem Państwowym i w dniu 22 lutego 1946 r. decyzją Ministra Przemysłu i Handlu został formalnie przejęty na własność państwa.
W skład pierwszej powojennej dyrekcji weszli: Kazimierz Kossakowski – dyr. naczelny, mgr inż. Artur Arendt – dyr. techniczny, Wacław Pachulski – dyr. handlowy.
Z firmy Philips w Holandii, z którą zawarto 10-letnią umowę licencyjną, sprowadzono nowy zespół dla żarówek głównego szeregu. Rozpoczęto także import gotowych skrętek oraz drutów wolframowych do ich wyrobu. Zakład zaczął się rozwijać, a produkcja jego szybko wzrastała. Fabryka weszła w skład Centralnego Zarządu Przemysłu Elektrotechnicznego i przyjęła nazwę: Pabianickie Zakłady Wytwórcze Lamp Żarowych L-2.
Rozwój zakładu, którego produkcja przeznaczona na pokrycie wciąż rosnących potrzeb odbudowującego się kraju stale się zwiększała, stanął w 1955 r. przed problemem zbyt małej powierzchni produkcyjnej. Przybywało maszyn i ludzi, produkcja w 1955 r. wyniosła 28.745 tys. żarówek ogółem, natomiast powierzchnia produkcyjna pozostawała niezmieniona od 1923 r. i wraz z biurem i magazynami wynosiła zaledwie 4525 m kw. Warunki pracy załogi stawały się coraz gorsze, zakładowi zaczynało brakować oddechu.
W tej sytuacji kierownictwo fabryki opracowało w 1956 r. koncepcję rozbudowy zakładu połączonej ze zmianą jego lokalizacji. Przy poparciu miejskich i wojewódzkich władz administracyjnych oraz zjednoczenia, Minister Przemysłu Ciężkiego – jako ówczesny zwierzchnik resortu – zatwierdził w dn. 27 IX 1960 r. projekt rozbudowy, która w rzeczywistości była budową nowego od fundamentów zakładu.
Już dwa miesiące później (25 XI 1960 r.) władze miejskie zatwierdziły lokalizację fabryki przyznając pod jej budowę teren położony przy ul. Partyzanckiej 66-72. W tym też czasie nazwę fabryki zmieniono na: Pabianicka Fabryka Żarówek – POLAM.
3 maja 1962 r. rozpoczęto kopanie fundamentów pod pierwszy obiekt nowej fabryki żarówek. Budowa pierwszej hali produkcyjnej wraz z kilkoma obiektami towarzyszącymi trwała niepełne trzy lata, oddano ja bowiem do użytku w dniu 19 II 1965 r. uruchamiając na jej powierzchni (około 40x120 m) produkcję żarówek miniaturowych i samochodowych. Druga identyczna hala produkcyjna oddana została w lipcu 1968 r. Uruchomiono w niej produkcję głównego szeregu. Z dniem 31 lipca 1968 r. w starym budynku fabrycznym przy ul. Grobelnej 4 zakończono definitywnie produkcję żarówek. Budynki te, po przeprowadzeniu kapitalnego remontu, oddano później do dyspozycji wydziału budowy maszyn.
21 listopada 1969 roku fabryka obchodziła cichy i skromny jubileusz: z taśm montażowych zeszła miliardowa żarówka wyprodukowana od chwili uruchomienia zakładu w 1945 r.
Budowa zakładu trwała jednak nadal. Latem 1970 r. wykończono 4-ro kondygnacyjną halę zaplecza technicznego umieszczając w niej służby głównego mechanika, głównego energetyka, warsztaty remontowe oraz część magazynu surowców.
Na początku II kwartału 1972 r. stanął 5-cio kondygnacyjny biurowiec, do którego niezwłocznie przeniesiono administrację fabryki ze starych klitek przy ul. Grobelnej. Pierwsze piętro tego budynku przeznaczono w całości na potrzeby ochrony zdrowia pracowników zakładu.
W lipcu 1972 r. otwarta została piękna i nowoczesna stołówka. W październiki 1976 r. na parterze budynku biurowego zainstalowano polskiej produkcji komputer typu „Odra -1325” i uruchomiono ośrodek elektronicznego przetwarzania danych pracujący nie tylko na potrzeby własne, ale również usługowo dla innych zakładów przemysłowych.
Ostatnim obiektem powstałym w ramach budowy – choć już poza pierwotnym projektem – była tzw. hala lekka, której montaż z importowanych z NRD metalowych elementów zakończono w maju 1980 r. Przeznaczono ją na magazyn surowców.
Oddanie do użytku tego ostatniego obiektu w zasadzie zakończyło rozbudowę, a właściwie budowę całkowicie nowej fabryki żarówek. Trwała ona 18 lat.
W chwili obecnej zakład zajmuje przestrzeń 7,41 ha łącznie, w tym: - przy ul. Grobelnej 4 – 0, 56 ha – Wydział Budowy Maszyn, wydział montażu kompletów choinkowych, magazyny; - przy ul. Partyzanckiej 66/72 – 5,93 ha – produkcja żarówek (gł. szeregu, miniaturowych, samochodowych, iluminacyjnych i specjalnych), produkcja zapłonników, produkcja półfabrykatów (bańki szklane miniaturowe, skrętki), dz. chemiczny, dział głównego mechanika, dział głównego energetyka, oczyszczalnia gazów technicznych, transport z garażami, magazyny, administracja, przychodnia lekarska i stołówka; - przy ul. Barucha 12/26 – 0,92 ha – magazyn surowców.
Obecny stan zatrudnienia wynosi ogółem 2290 pracowników, w tym bezpośrednio produkcyjnych około 1260. Zakład zatrudnia 1430 kobiet, co stanowi 62,45% ogółu zatrudnionych. Fabryka jest w stanie zatrudnić jeszcze co najmniej 200 osób. Po zmianach organizacyjnych, jakie zaszły na skutek likwidacji z dniem 30 czerwca 1982 r. Zjednoczenia Przemysłu Oświetleniowego i Elektroinstalacyjnego, Pabianicka Fabryka Żarówek – POLAM należy obecnie do Ministerstwa Hutnictwa i Przemysłu Ciężkiego.
Rozpoczęta we wrześniu 1923 r. produkcja żarówek ograniczała się do montażu półfabrykatów sprowadzanych z firmy OSRAM w Berlinie. Były to żarówki głównego szeregu przeznaczone do ogólnego oświetlania wnętrz, żarówki konstrukcyjnie proste i technicznie łatwe o poborze mocy od 25 W (próżniowe) poprzez 40-60-100-150 do 200 W (napełniane argonem).
Montaż ich wnętrz oraz trzonkowanie odbywały się ręcznie. W następnym roku produkcja rozszerzyła się o asortyment technicznie trudniejszy, mianowicie o grupę żarówek miniaturowych, do których półfabrykaty w postaci szklanych banieczek, doprowadników prądu i ręcznie nawijanych wolframowych skrętek wykonywano już we własnym zakresie.
Poważniejszą nowością techniczną w prawdziwym znaczeniu tego słowa było opanowanie w drugiej połowie lat trzydziestych produkcji żarówek głównego szeregu z żarnikiem dwuskrętnym, które przy niezmienionym poborze mocy dawały więcej światła.
Start fabryki w 1945 r. zaczął się znów od zera, od prymitywnych żarówek głównego szeregu i miniaturowych żarówek bateryjnych. Konieczność zaspokojenia potrzeb rynku krajowego nie sprzyjała w tym czasie rozwojowi myśli technicznej; głównym celem była ilość.
Zawarcie umowy licencyjnej z firmą Philips w Holandii i sprowadzenie w 1946 r. jednej, nowoczesnej jak na owe czasy linii montażowej dla żarówek głównego szeregu pozwoliło dość znacznie zmechanizować ich produkcję, odpadły bowiem pracochłonne, ręczne operacje napinania skrętki i smarowania trzonków.
W latach 1946-1955 działalność zaplecza technicznego ograniczała się jedynie do odtwarzania i uzupełniania posiadanych, częściowo zniszczonych linii produkcyjnych i stopniowej mechanizacji procesu technologicznego. W 1955 r. powstał w fabryce wyspecjalizowany dział konstrukcyjno-montażowy , który w następnych latach dokonał prawdziwej rewolucji technicznej. Tematowi temu poświęcamy odrębny rozdział.
Przełomowym rokiem dla postępu technicznego w dziedzinie źródeł światła był rok 1965. Wtedy to, w nowo zbudowanej hali przy ulicy Partyzanckiej rozpoczęto produkcję nieznanego dotychczas w fabryce asortymentu żarówek samochodowych: reflektorowych-symetrycznych oraz stopowych. Dwa lata później (1967 r.) asortyment produkowanych wyrobów rozszerzył się o fotograficzne lampy błyskowe LB-1, a w 1971 r. o zapłonniki do świetlówek „ZTE”.
W 1970 r. opracowano i opatentowano własną metodę nawijania przeznaczonych do szeregowych kompletów choinkowych. Zastosowanie tego mostka podniosło poziom techniczny kompletów i zrównało go ze standardem światowym.
Sukcesem dużej miary stało się uruchomienie w latach 1971-1972 produkcji 2-światłowych żarówek reflektorowych do samochodów, zwany żarówkami asymetrycznymi, które odpowiadały nowoczesnym wymaganiom standardu światowego. Fakt ten zasługuje na specjalne podkreślenie, ponieważ zarówno linia montażowa żarówek asymetrycznych, jak i ich proces technologiczny stanowiły własne, oryginalne rozwiązania techniczne opracowane przez zakładowe służby technologiczno-konstrukcyjne i dla niektórych podzespołów zastrzeżone szeregiem patentów. Zadania te zrealizowała grupa młodych pracowników zakładu, którzy za rozwiązanie tego problemu zdobyli w 1973 r. I nagrodę w konkursie Młodych Mistrzów Techniki w województwie łódzkim. W skład nagrodzonego zespołu wchodzili: Zbigniew Filipowski, Wojciech Majkowski, Andrzej Moszura, Jerzy Ogiński, Henryk Pawłowski.
W 1973 r. przystąpiono do organizowania własnej produkcji skrętek, która pod koniec roku została technicznie i technologicznie opanowana.
We wrześniu 1980 r. dzięki zaimportowaniu odpowiednich maszyn – skrętarek opanowano nowy proces technologiczny i przystąpiono do antyimportowego wyrobu własnych dwuskrętek 24 V do żarówek reflektorowych do autobusów, samochodów ciężarowych i ciągników. Pabianicka fabryka stała się w dziedzinie produkcji skrętek i żarówek do świateł reflektorowych w samochodach krajowym monopolistą. W zakresie produkcji skrętek prowadzone są ciągłe prace modernizacyjne i rozwojowe.
W 1981 r. rozpoczęto prace nad opanowaniem bardzo trudnej i skomplikowanej produkcji fotograficznych żarówek halogenowych LH-21 i LH-41. Przygotowano niezbędne do tego celu urządzenia i w roku bieżącym produkcję ich uruchomiono. Aktualny asortyment naszej fabryki obejmuje łącznie około półtora tysiąca różnych typów wyrobów, wśród których podstawowe grupy stanowią: żarówki miniaturowe, żarówki samochodowe, żarówki iluminacyjne, żarówki głównego szeregu, komplety choinkowe, zestawy zapasowych żarówek samochodowych, żarówki fotograficzne halogenowe, zapłonniki.
Wydział Budowy Maszyn
Kiedy fabryka rozpoczynała w 1945 r. swoją powojenną produkcję nie było w kraju żadnego przedsiębiorstwa, którego współpraca mogłaby zapewnić zakup odpowiednich podzespołów i maszyn. Nieosiągalna była także ogromna większość części zamiennych. Pod względem zaplecza mechanicznego zakład zdany był na własne siły.
Powstał więc w 1951 r. niewielki oddział nazwany „narzędziownią”, którego zadaniem było opracowanie konstrukcyjne i wykonawstwo części zamiennych niezbędnych do utrzymania linii montażowych w ruchu. Oddział ten powiększał się wraz ze wzrostem parku maszynowego i w 1955 r. stał się samodzielnym Wydziałem Budowy Maszyn.
Początkowo praca wydziału skoncentrowała się na modyfikacji posiadanych urządzeń produkcyjnych w celu zwiększenia zdolności wytwórczych zakładu. Wykonywano w tym czasie różnorakie pojedyncze maszyny wraz z ich oprzyrządowaniem.
Równolegle prowadzono prace stopniowej mechanizacji procesów produkcyjnych. W 1965 r. wydział opracował własną konstrukcję i wykonał prototyp nowej zupełnie linii montażowej „Lamin-1” do produkcji żarówek miniaturowych. Linia ta zapoczątkowała całą generację zespołów produkcyjnych, które w latach 1969-74 dokonały rewolucji technicznej i zmodernizowały całkowicie produkcję żarówek miniaturowych.
„Lamin-3” (rok wprowadzenia 1976) jest nowoczesną, w dużym stopniu zautomatyzowaną linią montażową ze stałą kontrolą niektórych faz procesu technologicznego, z automatyczną eliminacją braków i samoczynnym uzupełnianiem materiału.
Rodzina linii montażowych typu „Lamin” jest dziełem konstrukcyjnym wysokiej klasy. Za zastosowanie oryginalnych rozwiązań konstrukcyjnych i technologicznych przyznano twórcom nagrodę Ministra Przemysłu Maszynowego. Autorami tego sukcesu byli: Włodzimierz Dyba, Zbigniew Filipowski, Feliks H. Jaksa, Bronisław Klewin, Józef Łojan, Andrzej Moszura, Cezary Rudnicki i Stanisław Zieliński.
Szybki rozwój zakładu w latach 70. zmusił wydział do rozszerzania zakresu prac. W tym czasie wykonano m. in. modernizację zespołów iluminacyjny, samochodowych i głównego szeregu wyposażając je w podajniki wnętrz, trzonków, w transportery itp.
W latach 1978-80 zaprojektowano i wykonano dwie nowoczesne linie montażowe do produkcji żarówek reflektorowych – asymetrycznych, z których jedna wraz z dokumentacją konstrukcyjną została sprzedana do NRD. Była to pierwsza w dziejach fabryki sprzedaż mysli technicznej.
I wreszcie w 1980 r. wykonano i oddano do eksploatacji linię do produkcji żarówek choinkowych charakteryzującą się wysokim stopniem mechanizacji. Argumentem potwierdzającym poziom rozwiązań technicznych i jakość wykonywanych przez Wydział Budowy Maszyn zespołów jest ich eksport. Produkcja eksportowa rozpoczęła się w 1966 r. wysyłką ośmiu różnych zespołów produkcyjnych do ZSRR i trwa nieprzerwanie do dziś. Różne maszyny produkcyjne jak i kompletne linie montażowe były w latach 1966-1982 przedmiotem eksportu do wielu krajów całego świata: Bułgarii, Czechosłowacji, Indii, NRD, Rumunii, ZSRR a ostatnio do Nigerii – dla Polsko-Nigeryjskiej Spółki Handlowej.
Prace wydziału w dniu dzisiejszym zmierzają do dalszej modyfikacji i udoskonalenia pracy maszyn i urządzeń dla całego asortymentu produkowanych wyrobów.
Racjonalizacja i wynalazczość
Motorem wszelkich sukcesów są: niespokojna myśl ludzka szukająca wciąż nowych, łatwiejszych bądź korzystniejszych rozwiązań technicznych i ujęty w odpowiednie ramy organizacyjne wspólny wysiłek twórców.
Aby stworzyć te warunki zorganizowano już w 1954 r. tzw. komórkę racjonalizacji. Z biegiem lat utworzył się zrzeszający najbardziej czynnych racjonalizatorów – Klub Techniki i Racjonalizacji, powstało również koło SIMP. Te dwa ogniwa organizacyjne były w stanie ukierunkować nowatorską twórczość i dopomóc racjonalizatorom w rozwiązywaniu szeregu trudnych problemów.
Szczupłe ramy niniejszej broszurki nie pozwalają na to, aby wymienić pełną listę osób, których osobiste zaangażowanie przyniosło zakładowi wymierne korzyści w postaci wzrostu wydajności, oszczędności materiału czy choćby poprawy warunków pracy. Nie sposób jednak pominąć milczeniem tych, którzy na liście tej zajmowali czołowe miejsca. Są to: Henryk Byczkowski, Zbigniew Drabikowski, bracia Ireneusz i Marian Gaczewscy, Bolesław Gryndzia, Wiesław Kardas, Edmund Krusze, Stanisław Matuszkiewicz, Romuald Szwajkajzer, Janusz Ślaski, Stanisław Zieliński … Na podkreślenie zasługuje również fakt, że pracownicy naszego zakładu są autorami 18 patentów zgłoszonych do roku 1982 włącznie. Są to opracowane w naszych biurach konstrukcyjnym i technologicznym najrozmaitsze oryginalne podzespoły maszyn jak: podajniki baniek, zestawów, trzonków, wyrzutniki elementów wadliwych itp.
Patenty te zabezpieczają prawo autorskie rozwiązań technicznych w znacznej mierze zastosowanych do linii montażowych typu „Lamin”.
Autorstwem najbardziej wartościowych patentów poszczycić się mogą: Bogdan Filipowski, Zbigniew Filipowski, Bronisław Klewin, Wojciech Majkowski, Stefan Pasikowski, Henryk Pawłowski, Zygmunt Płocki, Cezary Rudnicki, Jan Tysiak… Tym pracownikom – autorom patentów i racjonalizatorom – zawdzięcza nasza fabryka ogromny wkład myśli twórczej i wysiłku w dziedzinę rozwoju maszyn i urządzeń oraz w techniczny postęp produkcji.
Eksport
Nie od razu znalazła nieznana pabianicka fabryka POLAM zagranicznych odbiorców na swe wyroby, które zresztą w pierwszych latach powojennej produkcji nie mogły imponować rynkom świata opanowanym przez tak renomowane firmy jak Philips, Mazda czy Sylvania.
Dopiero w 1950 r. nasze wyroby po raz pierwszy zawędrowały poza granice kraju. Były to niewielkie partie żarówek głównego szeregu zakupione przez Indie i Izrael. Brak rynków zbytu był przyczyną, że aż do 1959 r. eksport źródeł światła był niewielki i praktycznie bez znaczenia dla całości naszej produkcji.
Zasadniczą zmianę pod tym względem przyniósł rok 1960, kiedy fabryka wyeksportowała do krajów obozu socjalistycznego ponad 5 milionów sztuk żarówek, co stanowiło 7,7 % produkcji globalnej.
Od tego momentu udział eksportu stale wzrastał i w 1965 r. osiągnął wielkość 19,6% ogólnej produkcji.
W tym 5-leciu fabryka eksportowała przede wszystkim do krajów socjalistycznych, a przedmiotem sprzedaży były żarówki głównego szeregu oraz miniaturowe żarówki bateryjne, które w dużych ilościach wysyłano do ZSRR.
W 1968 r. fabryka została zaliczona do grupy przedsiębiorstw specjalizujących się w eksporcie, skoncentrowano więc wysiłek zmierzający do podniesienia jakości wyrobów, rozszerzenia oferowanego asortymentu i zdobycia nowych rynków zbytu.
Rezultatem tych starań było nawiązanie stałych kontaktów eksportowych z krajami RWPG, zawarcie umowy specjalizacyjnej z NRD oraz wejście na rynki kapitalistyczne Egiptu, Iranu, Malty, Pakistanu, Syrii i Turcji.
Wyraźna poprawa jakości produkowanych źródeł światła umożliwiała sprzedaż na eksport szerokiego asortymentu żarówek od głównego szeregu poprzez żarówki iluminacyjne, miniaturowe, 2-światłowe samochodowe aż do zapłonników i lamp błyskowych włącznie.
Wśród odbiorców naszych wyrobów znalazły się: RFN, Wielka Brytania, Francja, Szwecja, Holandia, Włochy i USA. Ostatnie 10-lecie 1970-1980 utrwaliło pozycję naszego zakładu jako eksportera. Mamy stałych odbiorców naszych żarówek, a do najbardziej liczących się rynków zbytu zaliczyć można: Francję – żarówki miniaturowe, Włochy, Wielką Brytanię i Holandię – żarówki samochodowe, RFN – żarówki samochodowe, iluminacyjne i sygnalizacyjne, Czechosłowację – żarówki dla lotnictwa, USA – żarówki głównego szeregu, Brazylię – żarówki iluminacyjne, miniaturowe i samochodowe.
Pomimo niekorzystnej ogólnoświatowej sytuacji ekonomicznej grupa stałych odbiorców pabianickich żarówek nie zmalała a wartość naszej produkcji eksportowej w 1982 r. wynosiła 24,9% globalnej produkcji towarowej.
Działalność socjalna i kulturalna
Liczba pracujących w naszym zakładzie kobiet przekraczała zawsze liczbę 60% ogółu zatrudnionych. Nakłada to na pracodawcę szereg specyficznych obowiązków zmierzających do przyjścia z pomocą przede wszystkim matkom z małymi dziećmi.
Dlatego pierwszą inwestycją socjalną był żłobek otwarty już w 1949 r. w adaptowanych do tego celu pomieszczeniach starego budynku przy ul. Grobelnej. Ponieważ po kilku latach żłobek okazał się za mały, wybudowano przy ul. Kościuszki 22/24 nowy, w pełni odpowiadający swemu przeznaczeniu budynek z ilością 90 miejsc. Żłobek funkcjonuje do dziś.
W 1960 r. w Słupii nad Widawką zorganizowano stały ośrodek kolonijny dla dzieci naszych pracowników. Istniał on aż do roku 1976, kiedy to regulacja Widawki i zmiany środowiska spowodowane budową kopalni w Bełchatowie uczyniły go nieprzydatnym dla pierwotnych celów. Nie mając własnego ośrodka zakład zakupuje corocznie około 250 miejsc w ośrodkach kolonijnych innych zakładów przemysłowych.
W 1965 r. otwarto w Darłówku nad Bałtykiem ośrodek wczasowy, gdzie w sezonie letnim stoi do dyspozycji naszych pracowników 26 domków campingowych – łącznie 78 miejsc.
W 1972 r. oddano do eksploatacji przy ul. Partyzanckiej nowy budynek biurowy, którego pierwsze piętro przeznaczono na potrzeby własnej przychodni lekarskiej. Urządzono tam: dwa gabinety lekarskie, gabinet ginekologiczny, gabinet stomatologiczny, gabinet zabiegowy i pomocy doraźnej oraz laboratorium analiz lekarskich.
Tuż obok uruchomiono w lipcu 1972 r. stołówkę dla pracowników. Jej zdolność produkcyjna wynosi ponad 500 obiadów dziennie. I wreszcie od 1977 r. w miejscowości Strobin nad Wartą działa niewielki ale ładnie położony ośrodek wypoczynku sobotnio-niedzielnego z ilością 22 miejsc w domkach campingowych.
W dziedzinie działalności kulturalnej zakład dysponuje własną świetlicą, w której organizowane są różnorodne imprezy jak: filmy dla dzieci, konkursy, wystawy hobbystów a także otwarte dla wszystkich dyskoteki.
Członkowie ZSMP zbudowali własnymi siłami klub „Pod Pająkiem”. Od wielu lat działa Zakładowe Ognisko TKKF organizując międzywydziałowe spartakiady. Bierze ono również udział w spartakiadach międzyzakładowych, startując w szeregu różnych dyscyplin sportowych, a przede wszystkim w: siatkówce, piłce nożnej, tenisie stołowym i strzelectwie. Bardzo aktywna jest także sekcja żeglarstwa śródlądowego. Ognisko TKKF prowadzi własną wypożyczalnię sprzętu turystycznego.
W 1978 r. powstał przy zakładzie Klub Rencisty. Całokształt wydatków jakie w formie dopłat do działalności socjalnej i kulturalnej świadczy fabryka zamknął się w 1982 r. niebagatelną sumą 6,4 miliona zł, co stanowi około 77% ogółu kosztów w tej dziedzinie.
Twórcy sukcesu
Zakład zawdzięcza swoje odrodzenie w 1945 r. grupie ofiarnych ludzi, którzy nie pytając o wynagrodzenie ani korzyści materialne przystąpili natychmiast po wycofaniu się okupanta do dzieła odbudowy. To była przecież ich fabryka. W 60. rocznicę istnienia zakładu pragniemy w podzięce za ich trud przypomnieć nazwiska tych najofiarniejszych, którzy własną pracą w ciągu dwóch miesięcy uruchomili fabrykę. Byli to: kierownictwo ogólne – Kazimierz Kossakowski, kierownictwo techniczne – Stefan Rurawski, administracja – Wacław Pachulski, Kazimiera Jaros i Władysław Kuna, mechanicy i ustawiacze maszyn – Józef Baranowski, Jan Binczak, Aleksy Grelus, Feliks Hajnrych, Józef Jagusiak, Stefania Jeżewska, Stanisław Kostowski, Henryk Kudaj, Eugeniusz Majewski, Stanisław Matuszkiewicz, Wiktor Mazurek, Danuta Perugiewicz, Leonard Wiedeński.
W latach 1947-1950 rozpoczęła pracę druga, młodsza generacja ludzi, spośród których na specjalne wyróżnienie zasługują: Zbigniew Drabikowski – późniejszy szef produkcji, Tadeusz Łuczyński – racjonalizator, mistrz produkcji, Edward Kopczyński – kierownik działu techno-chemicznego, Edmund Krusze – racjonalizator, późniejszy główny mechanik, Jerzy Kuczewski – w 1952 r. awansowany na zastępcę dyrektora ds. technicznych, Zenon Michalski – długoletni kierownik działu planowania, Edward Morawski – w 1954 r. awansowany na dyrektora zakładu, Teodor Wyrwa – późniejszy kierownik wydziału budowy maszyn.
Pracownikom tym zawdzięcza zakład ogromny wkład pracy w rozwój i postęp techniczny produkcji; oni byli autorami koncepcji budowy dzisiejszego, nowego zakładu i czuwali nad jej realizacją.
Na zakończenie poświęcimy kilka słów trzeciej generacji pracowników, nadal zawodowo czynnej. Są to: produkcja i budowa maszyn – Krzysztof Chałada, Jerzy Gołębowski, Edward Kowal, Daniela Kruczkowska, Bolesław Siniarski, Jan Słowik, Roman Stępniewski, Jan Tysiak, Wiktoria Walczak, Bolesław Wójcik…; nadzór techniczny – Henryk Byczkowski, Ryszard Jakubowski, Leszek Kruczkowski, Józef Łojan, Paweł Możyszek, Leszek ramisz, Witold Stępień…; administracja – Piotr Ciszewski, Henryka Firych, Zofia Kruczkowska, Wacław Płócienniczak , Teresa Roszyk, Janina Szumigaj, Karol Teodorczyk, Maria Wilczek…
Aby lista tych, których w niniejszym rozdziale nazwano twórcami sukcesów była w pełni zamknięta, pragniemy przypomnieć nazwiska pracowników, którzy odeszli już na zasłużoną emeryturę. Na tak skromne wyróżnienie zasługują przede wszystkim: Zofia Adamiec, Zofia Adamska, Henryka Fajkowska, Irena Grzybek, Irena Hanczka, Lidia Holweg, Zofia Jałocha, Krystyna Karczewska, Serafina Kilańczyk, Kazimierz Klat, Maria Kostrzewa, Daniela Kubasiewicz, Sybilia Mada, Edward Madaliński, Regiona Malinowska, Stefania Mazurek, Leon Modrow, Krystyna Nowak, Alicja Pawlak, Klemens Pawlak, Maria Przewdzięk, Karol sadzisz, Janusz Ślaski, Antonina i Eugeniusz Wdowiakowie, Krystyna Zagłoba.
Kierownictwo zakładu
1924-1939: Julian Bulzacki, Wilhelm Wentzke, Kazimierz Kossakowski, Stanisław Taczanowski.
Dyrektorzy: 1945-1947 Kazimierz Kossakowski, 1947-1950 inż. Maksymilian Reich, 1950-1954 Edwin Gawrych, 1954-1971 Edward Morawski, 1971-1975 inż. Józef Łojan, 1975-1977 inż. Jan Churas, 1977-1981 inż. Zbigniew Ilków, od 1981 inż. Konrad Przybecki.
Zastępcy ds. technicznych: 1945-1949 inż. Artur Arendt, 1949-1952 Stefan Rurawski, 1952-1965 Jerzy Kuczewski, 1965-1971 inż. Józef Łojan, 1971-1974 mgr inż. Stefan Pasikowski, 1974-1976 mgr inż. Mirosław Komorowski, od 1976 mgr inż. Andrzej Moszura.
***
W 1996 roku pabianicką fabrykę żarówek przejął Philips, wykupując 60% udziałów.
In 1996 Philips bought 60% of the Polish company Pabianice (investment of US $ 70 million), a company specialised in bulbs for the car industry (GE and Osram were also bidding for the company)
***
W Gazecie Pabianickiej z 1928 roku znalazł się inserat Spółki Akcyjnej Polska Żarówka OSRAM.
Organizacja nasza powstała w roku 1921 z inicjatywy pp. Inż. Wiesława Gerlicza, Dyrektora Kolei Elektr. Podjazdowych w Łodzi, Inż. Pawła Mackiewicza –Naczelnego Dyrektora Polsk. Zakł. Siemens, Inż. Wacława Malinowskiego – Przemysłowca, Inż. Tadeusza Sułowskiego, Nacz. Dyr. Tow. Siła i Światło i Edwarda Templa – Przemysłowca.
Statut został zatwierdzony przez władze w dniu 3 września 1921 r. W roku 1922 przystąpił do Spółki naszej p. Feliks Krusche znany przemysłowiec pabianicki, i w tymże roku rozpoczęto budowę fabryki w Pabianicach przy ulicy Grobelnej 4.
Spółka nabyła wyłączne prawo eksploatacji patentów wszechświatowo znanego koncernu „Osram” w Berlinie i od roku 1923 produkuje żarówki wszelkich używanych typów.
Kapitał zakładowy Spółki wynosi obecnie zł 500.000 i organizacja cała zatrudnia z górą 200 osób, mając agentury i przedstawicielstwa we wszystkich dzielnicach Polski.
Zarząd i Centralne biura sprzedaży znajdują się w Warszawie przy ulicy Królewskiej 11
Autor: Sławomir Saładaj