Engelhardt

Dawna fabryka Rudolfa Kindlera (obecnie Centrum Handlowe ECHO) występuje w wielu publikacjach wspomnieniowych i … propagandowych. Mieścił się tam obóz dla polskich jeńców wojennych, a następnie centrum przesiedleńcze dla Niemców ze wschodnich i południowych rejonów Europy.

Niemców przybywających z Galicji i Wołynia  do Pabianic portretował i opisywał nazistowski artysta malarz Otto Engelhardt-Kyffhäuser. Na specjalne polecenie Himmlera  Engelhardt towarzyszył długim kolumnom wozów  wypełnionych kolonistami niemieckimi  i ich dobytkiem, które zmierzały do Kraju Warty.  Artysta przedstawiał wygląd ludzi, korzystając z inspiracji etnograficznych, ale nie stronił również od większych obrazów, które miały ukazać doniosłość historyczną akcji przesiedleńczej.

„Kiedy wróciłem do Niemiec z ponad 200 pracami, miałem cudowne odczucie, że byłem świadkiem  niezwykle istotnego przedsięwzięcia o ogromnej skali. Doświadczyłem pierwszego kroku na drodze do ustanowienia nowego porządku w Europie” – zanotował artysta.

Barbara Lewandowska-Tomaszczyk w pracy „Cultural Conceptualizations in Language and Communication”  pisze, że Engelhardt wydał propagandową książkę zatytułowaną „Treck”, w której znalazły się  szkice i rysunki wykonane między innymi  w fabryce Kindlera w Pabianicach.

„(…) The central motif in the propaganda  volume is the title „Treck” [Trek] understood as organized columns of resettlees heading from Volhynia, from their home colonies to the  Wartheland Warthegau  the destination settlement. Engelhard-Kyffhäuser describes specific characters and the scene of the resettlement operations, and illustrates them with drawings and sketches, which are in turn captioned with excerpts from the text. Both in his drawings and sketches, and in his narrative, he repeatedly refers to the symbol of the „Heim ins Reich” action (return to the Reich)  - columns of colonists’ wagons packed full with the property of the resettled.

In all the places where he accompanied the colonists very of ten on the bridge on the San river in Przemyśl, in the German hospital for the resettlees, then in Pabianice – in the makeshift transition camp in the Kindler textile factory rooms and finalny in the suburban camp „Lager Waldhorst”,  Kindler  acted in a double role, that is a Third Reich chronicler –propagandist and a painter in the service of National-Socialist ideology. As an observer, he took part in the ressettlement  action of the Volhynian Germans all the time while it lasted. During that period he described not only the ethnic  differences of the resettlees in the camp reality, but also expresses his involvement as a painter in the service of the Third Reich”.

- Urządziłem swoje atelier w jednym z pomieszczeń. Tam malowałem ludzi odzianych w dość dziwne jasnoczerwone, żółte i brązowe futrzane okrycia, ozdobione wysmakowanymi haftami. Kobiety i dziewczęta o błyszczących oczach, młodzi chłopcy tryskający siłą i energią. Komendant przyprowadzał do mnie ciągle nowych modeli” – odnotował artysta.

Engelhardt urodził się 5.01.1884 r. w Artern (Saksonia), zmarł 7.06.1965 w Getyndze, był malarzem i nauczycielem sztuki. Należał do NSDAP i SS. Przybrał przydomek od miejscowości Kyffhäuser znajdującej się blisko  Artern. Kształcił  się w akademiach sztuki w Kassel 1901-1907,  a także w Berlinie i Weimarze, gdzie był członkiem stowarzyszenia rytowników. W 1914 r. wystawiał swoje prace w Towarzystwie Sztuk Pięknych w Darmstadt.

Podczas I wojny światowej był starszym strzelcem w 4. rezerwowym batalionie strzelców. Wiele prac  z okresu wojny zamieścił w książce „Vorn – dokumenty frontowego braterstwa w szkicach, studiach i słowach” (1935). Od 1919 do 1939 był zatrudniony jako nauczyciel sztuki w Görlitz. Wystawiał rysunki, ryciny, obrazy. W 1928 r. kilka murali jego autorstwa odsłonięto w sali audytoryjnej Luisenschule w Görlitz. W 1930 r. był współzałożycielem  Klubu Rotary w tym mieście.

Po wstąpieniu do partii nazistowskiej i formacji SS, spełniał bieżące oczekiwania propagandowe, wykonał  wiele prac batalistycznych i sportretował  kilkunastu najważniejszych nazistów. W 1940 r. na osobiste życzenie Himmlera towarzyszył etnicznym Niemcom w ich masowej wędrówce do Kraju Warty, do Pabianic. Byli to przesiedleńcy z Galicji i Wołynia. 120 tysięcy Polaków musiało opuścić swoje gospodarstwa, aby ustąpić miejsca przybyszom.

Engelhardt udokumentował exodus  w licznych szkicach i rysunkach, które były pokazane 30.03.1940 r. w Berlinie, a następnie wydane w formie książkowej. Engelhardt opublikował „Księgę Wielkiej Wędrówki” wraz z Alfredem Karaskiem – pełnomocnik sztabu organizującego przesiedlenia i Heinrichem Kurtzem   - dygnitarz z  Generalnej Guberni.  SS- Obergruppenführer Werner Lorenz napisał wprowadzenie. Prace artysty posłużyły jako odniesienie do filmu propagandowego „Heimkehr” Gustawa Ucicky’ego, którego realizację Engelhardt także udokumentował. Film zainspirował go do dalszej działalności.

Uczestniczył w wielu wystawach  sztuki nazistowskiej do 1944 r. :

Wielka Niemiecka Wystawa Sztuki 1938, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1944 w Domu Sztuki Niemieckiej w Monachium;

Wystawa „Repatriacje Niemców z Galicji” 2-12.02.1940 w Krakowie (pierwsza wystawa niemieckiego artysty w okupowanej Polsce i pierwsza wystawa przedstawiająca akcję przesiedleń);

Wystawa „Wielka Wędrówka” 1940 w Görlitz;

Wystawa „Z człowiekiem, koniem i wozem … szedłem” 1941 w Görlitz Luisenschule;

Wystawa „Flandryjczycy i Niderlandy: ludzie i krajobraz” 1941, Saarbrücken;

Wystawa „Malarz na froncie” Berlin 2-24.04.1941r. Engelhardt zaprezentował obraz pt. „Złomowisko na plaży w Dunkierce”;

Wystawa „Niemieccy artyści i SS” 1944, Breslau – obraz pt. „Przed odjazdem” i w Salzburgu „Kawalkada wozów  na moście w Przemyślu”.

Pod koniec wojny Engelhardt opuścił Görlitz i wyjechał do Getyngi. Był uznanym portrecistą. Prace artysty możemy oglądać w muzeach w Görlitz i Bautzen. W ratuszu w Artern znajduje się jego mural.

https://de.wikipedia.org/wiki/Otto_Engelhardt-Kyffh%C3%A4user

https://germanartgallery.eu/otto-engelhardt-kyffhauser-auf-dem-treck/

Autor: Sławomir Saładaj