Skarbiec

W Pabianicach, jako rezydencji tenutariusza i siedlisku władz całej włości, ogniskowały się interesy kilkutysięcznej ludności. Gromadziły się tu przeróżne akta i dokumenty, przechowywały się również inne rzeczy cenne, nie mówiąc już o zapasach gotówki. Wszystko to wymagało schowania, zabezpieczonego przed niszczącym działaniem żywiołów, zwłaszcza ognia, i przed chciwością ludzką. Słowem zrodziła się potrzeba zbudowania bezpiecznego skarbca.

W doskonałym rozumieniu tej potrzeby kapituła w r. 1554 postanawia, aby w mieście , Pabianicach przygotowano dostateczną ilość cegieł na wymurowanie skarbca, gdzie by bezpiecznie przechowywane były pieniądze, rejestry, przywileje i inne rzeczy wartościowe. Uchwała ta zastrzega, by na wyrób tych cegieł nie wydawano więcej niż 10 grzywien rocznie. Z tego szczegółu wywnioskować można, że murowany skarbiec miał być sporych rozmiarów, skoro fabrykację cegieł rozłożono na szereg lat.

Zdaje się jednak, że do wykonania projektu nie doszło, a to z powodu, że wkrótce zaczęto budować zamek pabianicki. Grube jego mury i mocne sklepienia dostatecznie zabezpieczały wszystko co cenne od wypadku lub złych zamiarów ludzkich. Z komnat zamkowych prawdopodobnie przeznaczono na skarbiec izbę przyziemia od strony północnej, sklepioną łukowato, w ostatnich czasach ozdobioną freskami. (Malowidła te, wykonane w r. 1917 przez artystę malarza J. Szulca, pabianiczanina, wyobrażają: kościół parafialny św. Mateusza, hołd składany królowi Władysławowi Jagielle, podczas jego pobytu w Pabianicach w roku 1432, Mikołaja Kopernika, którego miejsce urodzenia, według utworzonej legendy, ma być wieś Łaskowice w dawnej włości pabianickiej, kościół ewangelicki i stary drewniany dom przy ulicy Św. Jańskiej w Pabianicach).

Skarbiec przede wszystkim służył za archiwum miejscowej administracji kapitulnej. Nie ulega żadnej wątpliwości, że przechowywały się tu oryginalne przywileje i dokumenty, również różne akta i rejestry gospodarcze włości. Z owych akt najbardziej cenną była księga, dekretarzem zwana. Prowadzona przez ciąg kilku stuleci, zawierała dekrety, rezolucje i postanowienia ”prześwietnej kapituły krakowskiej” w wszelkich sprawach włości pabianickiej. Niestety księga ta nad wyraz cenna, dawny dekretarz, doprowadzony do połowy XVIII w., i nowy jako dalszy jego ciąg, zaginęła.

Wiemy jeszcze, że przechowywała się tu księga, do której wpisane były wszystkie przywileje a raczej akta graniczne włości pabianickiej. Księga ta z rozkazu kapituły sporządzona w r. 1580 do użytku poborcy, egzaktora, winna była stale pozostać na miejscu w Pabianicach.

Był także w skarbcu wzór miary sypkiej, korca, opatrzony znakiem herbu kapitulnego, trzema koronami, sprawiony w r. 1535 na modłę korca, przechowywanego w dawnym ratuszu pabianickim.
Wikipedia.org - Korzec

Trzeba zaznaczyć, że kwestia miary we włości pabianickiej była stale zaognioną. Ludność oddawała daniny w naturze i od wielkości korca zależała jej sprawiedliwość. Toteż często w tym przedmiocie zanoszone są skargi bądź przed lustratorów bądź wprost przed kapitułę. Częste kolizje i zamieszanie wypływały i z tego, że w Pabianicach była w użyciu aż czworaka miara korcowa: pabianicka, piotrkowska, włocławska i gdańska.

Wypływały stąd niedogodności przy wywozie zboża z włości pabianickiej. Toteż w r. 1583 regens Paweł Dębski donosi kapitule, że sprowadził korzec gdański dla mierzenia ziarna wysyłanego Wisłą, albowiem z różnicy objętości miar wynikały szkody dla producenta, tj. dla tejże kapituły: łaszt czyli 60 korcy miary pabianickiej równał się 80 korcom miary gdańskiej.

W następnym roku uchwaliła kapituła, aby meszne (missalia omnis grani et seminis) było oddawane według miary dawnego korca, równego objętością korcowi miasta Brzezin, nakazując zaniechać niesprawiedliwej miary, ustanowionej „przed dwoma mniej więcej laty”, jako krzywdzącej ubogą ludność włości. (Maksymilian Baruch „Skarbiec państwa fabiańskiego” w: „Pabianice, Rzgów i wsie okoliczne” 1930 r.)

Autor: Sławomir Saładaj