Capstrzyk

Święto Niepodległości przed drugą wojną światową gromadziło tysiące pabianiczan i przypominało po trosze ćwiczenia wojskowe – przemarsze, defilady z udziałem rezerwistów i członków organizacji paramilitarnych, i innych stowarzyszeń. Już wieczorem 10 listopada odbywał się tak zwany capstrzyk, czyli pochód ulicami miasta, przypominający o uroczystości 11 listopada. Rewia mundurów, stroje organizacyjne,  płonące pochodnie, dźwięk orkiestr, iluminacje zabudowań i wszechobecne flagi państwowe, i sztandary  tworzyły  niecodzienny klimat oczekiwania na wydarzenia dnia następnego. Żywa jeszcze wtedy pamięć o przełomowych latach 1918 i 1920 budziła szczególne emocje wśród mieszkańców i tłumaczyła ich entuzjazm. Społeczność niemiecka dystansowała się do tej uroczystości, natomiast pabianiczanie pochodzenia żydowskiego brali w niej udział.

Sobota, dnia 10 listopada 1934 r.

Godz. 18 -  zbiórka orkiestr, Przysposobienia Wojskowego i organizacji na placu Straży Pożarnej,

Godz. 18.30 – wymarsz oddziałów w dwóch grupach.

Pierwsza grupa: orkiestra firmy Krusche i Ender, Policja Państwowa, Legioniści, Polska Organizacja Wojskowa, Inwalidzi Wojenni, Związek Oficerów Rezerwy, Związek Podoficerów Rezerwy, Związek Rezerwistów, Stowarzyszenie Weteranów b. Armii Polskiej we Francji, Przysposobienie Wojskowe Kolejowe, Przysposobienie Wojskowe Pocztowe.

Dowódca grupy ppor. rez. Krakowski.

Trasa: ul. Kilińskiego, Moniuszki, Sienkiewicza, Skromna, Zamkowa, Plac Dąbrowskiego (Stary Rynek).

Druga grupa: orkiestra Straży Ogniowej, Strzelec, Hufiec Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego, Straż Ogniowa.

Dowódca grupy: ppor. rez. Hans.

Trasa: ul. Kilińskiego, Zamkowa, Garncarska, Konstantynowska, Warszawska, Plac Dąbrowskiego.

Po zakończeniu capstrzyku  - przemówienie, po czym nastąpi rozwiązanie capstrzyku.

Niedziela, dnia 11 listopada 1934 r.

Godz. 9.30 – zbiórka i ustawienie organizacji  w kościele św. Mateusza,

Godz. 10 – msza święta,

Godz. 11 – pochód i defilada przed pomnikiem.

Informacji w kościele udzielają oraz kierują ustawieniem  ksiądz  oraz ppor. Nowakowski i Pągowski.

Ustawienie pochodu na ul. Grobelnej według kolejności podanej niżej.

Pochód tworzą: orkiestra firmy Krusche i Ender, Hufiec Przysposobienie Wojskowego Gimnazjum Męskiego, Hufiec Przysposobienia Wojskowego Szkoły Rzemiosł, Policja Państwowa, Związek Strzelecki, Przysposobienie Wojskowe Gimnazjum Żeńskiego, ZHP Hufiec Żeński, ZHP Hufiec Męski, Organizacja Młodzieży Pracującej, Związek Legionistów, Polska Organizacja Wojskowa, Związek b. Działaczy Niepodległościowych, Inwalidzi Wojenni, Orkiestra Straży Ogniowej, Związek Oficerów Rezerwy, Weterani Armii Polskiej we Francji, Przysposobienie Wojskowe Kolejowe, Przysposobienie Wojskowe Pocztowe, Straż Ogniowa, PCK, Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, „Sokół”, Pabianickie Towarzystwo Gimnastyczne , pozostałe organizacje sportowe wg starszeństwa. Szkoły powszechne i średnie ustawia p. Józefiak i ppor. Mielczarek.

Cechy  w kolejności starszeństwa  ustawia p. Magrowicz.

Orkiestra „Sokoła”, Związki Robotnicze: Stowarzyszenie b. Kilińczyków i Narodowy Związek Robotniczy, Młodzież Pracownicza „Orlę”, Stowarzyszenie Oświatowe „Pochodnia”, Stowarzyszenie Spożywców „Społem”, Związek Zawodowy „Praca”, Związek Zawodowy Pracowników Spożywczych, Stowarzyszenie Budowy Domów Robotniczych „Praca”, Stowarzyszenia Śpiewacze, Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości , Stowarzyszenie Kupców Chrześcijan, Stowarzyszenie Rzemieślników Żydowskich, Związek Drobnych Kupców Żydowskich, Żydowskie Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości – ustawia p. Adaszewski.

Urzędy i instytucje.

Trasa: ul. Grobelna, Kilińskiego, Zamkowa – defilada przed pomnikiem.

Uwagi ogólne

Orkiestry stają vis a vis pomnika i przygrywają kolejno na przemian do defilady. Całość pochodu prowadzi ppor. Czekay; zastępcy ppor. Czerwiński i Hans. Czterech kierunkowych wystawia Związek Rezerwistów.

Prowadzący poszczególne organizacje salutują na sposób wojskowy lub uchylają kapeluszy przed odbierającym pochód. Poszczególni uczestnicy zwracają głowę do odbierającego defiladę. (Gazeta Pabianicka nr 46/1934 r.)

Już dnia 10 listopada w godzinach popołudniowych miasto zaczęło przybierać odświętny wygląd, sprzątano ulice, dekorowano domy. Z nastaniem zmroku zapalono światła, gmach Zamku i pomnik Niepodległości rzęsiście oświetlono reflektorami. Cały szereg firm i instytucji pięknie iluminowało swoje gmachy. O godz. 18.30 na plac Straży Pożarnej zaczęły nadciągać oddziały Strzelca, Policji Państwowej, Przysposobienia Wojskowego i orkiestry.

O godz. 19 zgromadzone oddziały na czele z orkiestrami i pochodniami wyruszyły ulicami miasta w dwu kierunkach, aby się następnie spotkać przed pomnikiem, gdzie zaczęły się gromadzić tłumy. Wszystkie oddziały, biorące udział w capstrzyku, po przybyciu przed pomnik uformowały się w czworobok, a olbrzymie tłumy zaległy plac.

Do zebranych ze stopni pomnika wygłosił okolicznościowe przemówienie kierownik szkoły, p. Józefa Sajda,  który w mocnych słowach podkreślił role ruchu legionowego w dziele wyzwolenia Polski z niewoli, poświęcając dalsze ustępy przemówienia Wodzowi Narodu Marszałkowi Piłsudskiemu, który wraz z rządem doprowadził Polskę do mocarstwowego stanowiska.

Wzniesieniem okrzyku na cześć Pana Prezydenta i Marszałka Piłsudskiego zakończył p. Sajda przemówienie. Po zagraniu przez orkiestrę Hymnu Narodowego i Brygady ppor. Krakowski rozwiązał capstrzyk.

11 listopada o godz. 10 zostały odprawione we wszystkich świątyniach uroczyste nabożeństwa. Przedstawiciele władz i społeczeństwa, poczty sztandarowe, organizacje społeczne i część młodzieży szkolnej wypełnili po brzegi kościół św. Mateusza, natomiast młodzież wszystkich szkół powszechnych zapełniła kościół Najświętszej Marii Panny.

Po nabożeństwie odbyła się defilada. Na trybunie ustawionej na placu pomnika zajęli miejsca: starosta powiatowy p. Konopacki, w otoczeniu miejscowych władz i przedstawicieli społeczeństwa, który też przyjął defiladę. Oficerowie rezerwy i przedstawiciele organizacji społecznych ustawili się obok trybuny. Cały plac wokół pomnika i chodniki ulicy Zamkowej zaległy wielotysięczne tłumy publiczności.

Defilada wypadła imponująco. Następnie odbyła się w Kinie Miejskim uroczysta akademia o bardzo ładnym i bogatym programie. Na akademii tej piękne przemówienie wygłosił p. poseł dr Fichna. W tym samym czasie odbyła się w Kinie „Luna” akademia dla młodzieży szkół powszechnych.

Tegoroczny obchód 11 listopada pozostawi niewątpliwie na długi czas w pamięci mieszkańców Pabianic niezatarte wrażenie. (Gazeta Pabianicka nr 47/1934 r.)

1935 r.

Obywatele miasta Pabianic

W dniu 11 listopada 1918 r. Polska zrzuciła hańbiące jarzmo wiekowej niewoli, by odtąd żyć, jako Państwo wolne i niezależne.

W dniu 11 listopada 1918 r. Naród złożył najwyższą władzę w ręce najgodniejsze, w ręce Twórcy i Wodza Legionów Marszałka Józefa Piłsudskiego. Od tego czasu dzień 11 listopada stał się najdroższą sercu każdego Polaka rocznicą. Dzień 11 listopada stał się świętem państwowym, Świętem Niepodległości.  Siedemnaście lat Polska żyje życiem samodzielnym.

W tym dniu wdzięczna myśl obywatela polskiego zwykła zwracać się w stronę Belwederu, skąd niestrudzony Wódz nasz kierował s[prawami Państwa. Każdy był spokojny o losy Polski, bo wierzył w Geniusz Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Dzisiaj zabrakło wielkiego Wykonawcy Narodu, odszedł w zaświaty Wielki Duch, który prowadził państwo ku potędze i chwale. Pozostał nam jednak jego testament, streszczający się w głębokich myślach – „Państwo jest najwyższym dobrem Narodu; jest ono wspólnym dobrem każdego obywatela”.

Każdy obywatel winien być gotów dla niego do największych ofiar i poświęceń. Jeżeli wszyscy obywatele będą tak myśleli żadna wroga siła nie będzie dla Państwa straszna.

Niech w dniu 11 listopada każdy obywatel przed swym sumieniem złoży przyrzeczenie, ze wiernie będzie stać na straży tego testamentu i w myśl jego zasad postępować.  Komitet Obchodów  Państwowo-Narodowych

Program uroczystości

Niedziela, dnia10 listopada 1935 r.

Godz. 18 – zbiórka orkiestr, Przysposobienia Wojskowego i organizacji na placu Ochotniczej Straży Pożarnej,

Godz. 18.30 – capstrzyk.

Poniedziałek, dnia 11 listopada

Godz.10 – msza święta w kościele św. Mateusza,

Godz.11 – złożenie wieńca pod pomnikiem Niepodległości,

Godz. 18 – akademie w Kinie „Oświatowym” i „Nowości”.

Bezpłatne bilety wejścia otrzymywać można w poszczególnych organizacjach społecznych.  (Gazeta Pabianicka nr 47/1935 r.)

Rozpoczęły się uroczystości niepodległościowe, jak zwykle, capstrzykiem orkiestr Straży Pożarnej i Kruschender w niedzielę wieczorem, które w dwóch kierunkach przeszły przez miasto. Wyjątkowo pogodny i ciepły wieczór zgromadził na Placu Dąbrowskiego tysiące publiczności po powrocie z trasy orkiestr z Przysposobieniem Wojskowym i oddziałem Policji Państwowej.

Do zebranych wokół pomnika oddziałów i publiczności przemówił dr Eichler, kończąc przemówienie wzniesieniem okrzyku na cześć Rzeczypospolitej, Prezydenta i gen. Rydza-Śmigłego. Orkiestry odegrały Hymn narodowy i Brygadę.

Całe miasto tego dnia było przybrane flagami i udekorowane.

W dniu 11 listopada od rana zaczęły się zbierać delegacje ze sztandarami, młodzież w kościele św. Mateusza na Starym Mieście na uroczyste nabożeństwo, które odprawił ks. dziekan Lewandowicz.

Po nabożeństwie delegacje ze sztandarami ustawiły się wokół pomnika po czym nastąpiło złożenie pięknych wieńców  u stóp pomnika przez prezydium Komitetu Obchodów Narodowych i przez Związek Rezerwistów z Rodziną Rezerwistów.

Sztandary następnie udały się do swoich oddziałów i rozpoczęła się defilada, którą przyjmował p. wicestarosta Zieliński. Pierwsze  przedefilowały szkoły powszechne, które ustawiono vis a vis pomnika, aby mogły przyjrzeć się pozostałym defilującym oddziałom.

Defilada wypadła imponująco, a ponieważ dzień był nadzwyczaj ciepły i słoneczny, znowu tysiące publiczności przyglądały się uroczystości z wielkim zainteresowaniem.

Wieczorem w dwóch kinach miejskich odbyły się bezpłatne  akademie, wypełni0one do ostatniego miejsca, tak że wiele osób nie mogło się dostać na salę.  Poza produkcjami artystycznymi w sali Kina „Oświatowego” przemówienie wygłosił p. dr B. Fichna, a w sali Kina „Nowości” p. prof. Salska. Jak przemówienia, tak i produkcje artystyczne nacechowane były powagą w związku z rokiem żałoby. W szkołach odbyły się również akademie. Całe Pabianice obchodziły dzień Niepodległości bardzo uroczyście i poważnie. (Gazeta Pabianicka nr 48/1935 r.)

Archiwumkobiet.pl - Salska Helena

Wikipedia.org - Bolesław Fichna

1936 r.

W przeddzień uroczystości 11 listopada, a w dniu wręczenia buławy marszałkowskiej naczelnemu wodzowi Rydzowi-Śmigłemu przez p. Prezydenta Rzeczypospolitej, miasto nasze od południa przybrało odświętny wygląd.

Zamek, w którym mieści się magistrat, gmach sądu, poczty, komisariatu Policji Państwowej, gmachy szkolne i fabryczne zostały udekorowane flagami i transparentami. Zieleń przyozdobiła nawet domy prywatne. Flagi państwowe powiewały na wszystkich domach, zaś okna wystawowe sklepów w odpowiedniej dekoracji umieściły Godło Państwowe i portrety nowo mianowanego Marszałka.

Wieczorem o godz. 19 na ulicach miasta odbył się capstrzyk. O godz.20 w lokalu Związku Rezerwistów odbyła się akademia dla członków i zaproszonych gości. Przemówienie o znaczeniu Święta Niepodległości i obchodzonej rocznicy wygłosił spod pomnika prof. Czekaj.

W środę, dnia 11 listopada od samego rana na ulicach miasta kwestarki i kwestarze sprzedawali znaczki na pomoc zimową dla bezrobotnych.  W kościele św. Mateusza o godz. 10 zebrały się delegacje ze sztandarami na nabożeństwo. Ks. dziekan odprawił mszę i wezwał po nabożeństwie zebranych, by wspólnie z nim odmówili modlitwę na intencję Marszałka Śmigłego-Rydza. Ks. rektor  Olszewski wygłosił okolicznościowe kazanie. W końcu odśpiewano „Boże coś Polskę”.

Gdy poczty sztandarowe ustawiły się przy pomniku, mecenas Fichna z Łodzi wygłosił przemówienie, następnie zaś dr Eichler odczytał depeszę, jaką Komitet Obchodów Narodowo-Państwowych w Pabianicach wysłał do nowo mianowanego Marszałka treści następującej:

Marszałek Edward Śmigły-Rydz

Komitet Obchodów Narodowo-Państwowych w Pabianicach łącząc się z całym narodem w zgodnym uczuciu szczerej radości  z powodu objęcia przez Pana Marszałka wielkiego dziedzictwa, w uroczystym dniu wręczenia Ci buławy marszałkowskiej składa wyrazy czci i hołdu w imieniu społeczeństwa m. Pabianic.

Prezydium Komitetu: B. Futyma, prezydent miasta, dr W. Eichler, G. Pągowski.

Złożenie wieńca u stóp pomnika, ślubowanie strzeleckie i pieśń Pierwsza Brygada zakończyły uroczystość.

Punktualnie o godzinie 15.30 delegacje i poczty sztandarowe zebrały się w gmachu nowo wybudowanej szkoły nr 12, noszącej imię  Marszałka Józefa Piłsudskiego. Tutaj zagaił zebranie prezydent miasta p. Futyma, a następnie p. starosta J. Rosicki w imieniu p. Wojewody wygłosił przemówienie, prosząc ks. Malinowskiego o dokonanie poświęcenia gmachu. Po przemowie zostało dokonane poświęcenie całego domu i odśpiewano pieśń „Boże coś Polskę”. Następnie przemawiali wiceprezydent miasta p. Szczerkowski, przedstawiając historię powstania szkoły, dyrektorka gimnazjum żeńskiego p. Jędrychowska, dr Eichler w imieniu Rady Miejskiej, inspektor szkolny Bandas w imieniu Kuratorium, p. Józef Sajda w imieniu nauczycielstwa, w końcu kierownik szkoły p. Józefiak. Chóry szkolone wykonały szereg pieśni. Uroczystość podniosła odbyła się w pięknej Sali gimnastycznej o powierzchni 150 m kw.

Wieczorem przy sprzyjającej pogodzie tłumy ludzi snuły się po ulicach miasta. W kinach miejskich wyświetlane były obrazy po zniżonych cenach.

Odznaczenia

Z okazji Święta Niepodległości w dniu 11 bm. w Urzędzie Wojewódzkim w Łodzi p. wojewoda Hauke-Nowak dokonał dekoracji następujących osób:

Z Łasku

Romana Zielińskiego, d. naczelnika bezpieczeństwa starostwa grodzkiego w Łodzi, obecnego wicestarosty pow. łaskiego Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Z Pabianic

Feliksa Kruschego, prezesa zakładów przemysłowych Krusche i Ender, który otrzymał Złoty Krzyż Zasługi.

Helenę Śmiałkowską, przewodniczącą Rodziny Rezerwistów – Srebrny Krzyż Zasługi.

Antoniego Niedzielskiego, pracownika firmy Krusche i Ender – Brązowy Krzyż Zasługi.

Jana Kamińskiego z fiormy Krusche i Ender – Brązowy Krzyż Zasługi. (Gazeta Pabianicka nr 46/1936 r.)

Autor: Sławomir Saładaj