Cyrulicy

W Pabianicach zamieszkiwali ludzie uzyskujący dochody z tytułu posiadania szczególnej wiedzy i umiejętności. Grupę tę możemy zaliczyć do specyficznej inteligencji okresu staropolskiego. Oprócz nauczycieli i muzyków, stanowili ją przede wszystkim lekarze. Sporadyczne wzmianki o lekarzach przechowały się głównie w zachowanych księgach metrykalnych i radziecko-wójtowskich. W źródłach okresu staropolskiego medycy określani byli mianem ”chirurgów” lub „ cyrulików”, a często swoją działalność na polu medycznym łączyli z prowadzeniem łaźni.

Pierwsza wzmianka o łaźni w Pabianicach pochodzi z około 1470 roku i zawarta jest w dziele J. Długosza. Znajdowała się ona w pobliżu młyna. Łaźnia należała do kapituły krakowskiej, która otrzymywała z niej jedną grzywnę rocznie z tytułu czynszu. Nowy budynek łaźni wzniósł przed 1508 r. tenutariusz Jan Podlodowski. W 1531 r. łaźnia była już zrujnowana, toteż przystąpiono do budowy nowego obiektu. Kolejny budynek łaźni w Pabianicach wybudowany został z inicjatywy Wojciecha Kijewskiego, kanonika krakowskiego i regensa pabianickiego. (W. Kijewski – kanonik krakowski, włocławski i warmiński, pleban przemękowski, prebendarz św. Jerzego na zamku krakowskim, dziedzic wsi Rząska).

Wikipedia.org - Jan Podlodowski (kanonik)

Być może data jej powstania jest zbieżna z ustanowioną w 1559 r. taksą na usługi łaziennika. Łaźnia usytuowana była za miastem, w pobliżu dużego stawu z jednej i ogrodu plebana pabianickiego  z drugiej strony. W latach 70. XVI w. łaźnia znajdowała się w użytkowaniu Krzysztofa, łaziennika i chirurga. W 1580 r. kapituła krakowska sprzedała Krzysztofowi i jego żonie Dorocie, łaźnię z placem, budynkami i ogrodem za 12 grzywien w dziedziczne posiadanie. Łaziebnik winien świadczyć opłaty i wypełniać obowiązki miejskie, z wyjątkiem nocnej stróży, z której został zwolniony ze względu na znaczne oddalenie od miasta.

Za korzystanie z łaźni mieszczanie i chłopi (także kobiety) płacili łaziennikowi po 6 denarów ,a członkowie ich rodzin po trzeciaku (3 denary). Usługi fryzjerskie wynosiły 6 denarów (golenie głowy) lub 3 denary (strzyżenie włosów i brody lub strzyżenie wąsów). Z usług medycznych wymieniono jedynie puszczanie krwi za 3 denary. Stawki za rany i leczenie chorych miały być ujęte w oddzielnej taksie.

Kolejnym z medyków pabianickich był Kasper Cyrulik, który w 1615 r. kupił dom za 36 grzywien od Stanisława Kobieńskiego. Kasper Cyrulik wzmiankowany był jeszcze wielokrotnie w zapiskach ksiąg miejskich. W lutym 1638 r. chirurg Sebastian  poślubił Annę Panoszankę z miasta Pabianic.  Kolejna wzmianka informuje o obecności w mieście w 1640 r. cyrulika Pawła.

W początkach XVIII w. mieszczaninem pabianickim był chirurg Jerzy Braum. Księgi metrykalne odnotowały w latach 1702-1710 chrzty czworga dzieci Jerzego i jego żony, Marianny Przekazianki. Przy ostatnim zapisie z 9 sierpnia 1710 r., przy córce Zuzannie, znajduje się określenie „posthuma”, które oznacza dziecko narodzone po śmierci ojca. Kres życia Jerzego Brauma przypada na czas wielkiej epidemii, której ofiarą padli liczni mieszkańcy Pabianic, a wśród nich z pewnością także miejscowy chirurg. Jerzy Cyrulik i jego żona występowali także na kartach ksiąg miejskich. Dodać można, że wdowa po nim, zwana Cyruliczką, przeżyła klęskę epidemii i zawarła drugi związek małżeński w 1711 r. z Maciejem Zagrabskim, który wszedł w ten sposób w szeregi mieszczaństwa pabianickiego.

Zapiski z listopada 1726 i stycznia 1727 r. odnoszą się do chirurga Jana Guttmana. Być może jego pobyt w Pabianicach wiązał się z wykonywaniem przez niego usług na rzecz zarządców dóbr kapitulnych rezydujących w trym czasie w zamku. Nie można także wykluczyć jego nieco dłuższego pobytu w mieście, w 1731 r. napotykamy bowiem wzmiankę o Annie Cyruliczce, mieszczce pabianickiej, którą hipotetycznie uznać można za jego żonę.

W okresie konfederacji barskiej nieznany z nazwiska felczer, opłacany przez administrację dworską, kurował żołnierzy (pachołków) pochodzących z dóbr pabianickich. Kolejne informacje o lekarzach przebywających w Pabianicach pochodzą z ostatniego ćwierćwiecza XVIII w. W latach 1777-1784 ludność dóbr pabianickich leczył medyk (doktor) Antoni de Masburg (Masborg). Dwie zapiski z lipca 1789 i kwietnia 1791 r. informują o narodzinach dzieci Karola Laychmana (Leychmana) i jego żony, Rozalii. W drugiej z tych zapisek Leychman nazwany został chirurgiem.

Z pewnością chirurgiem wojskowym był Wawrzyniec Gross, który w sierpniu 1791 r. ożenił się z Teklą Kolińską, mieszczką pabianicką. Ponadto wzmiankowani byli jeszcze w sierpniu 1790 r. doktor Jan Mencl, a w październiku 1795 r. „dominus Cynka doctor medicinae”.

Z pewnością wymienieni powyżej lekarze nie byli mieszczanami pabianickimi. Zatrudniał ich na pewien czas dwór lub mieli związki z przebywającymi w tym czasie w mieście żołnierzami, a więc byli lekarzami wojskowymi. O chirurgu utrzymywanym przez administratora generalnego dóbr pabianickich wspomina opis miasta z 1794 r.  (Tadeusz Nowak „Lekarze w Pabianicach” w: „650 lat Pabianic. Studia i szkice”, Pabianice 2005 r.)

Autor: Sławomir Saładaj