Słynni rzeźbiarze
A pomniejsz czcionkę A standardowy rozmiar A powiększ czcionkęMoryc Lipchytz (Morice Lipsi) urodził się 29 kwietnia 1898 r. w Pabianicach, przemysłowym mieście położonym 15 km od Łodzi. W rodzinie przyszło na świat 17 dzieci, z których przeżyło siedmioro. Biografowie artysty toczą spór o datę jego urodzin. Niekiedy podawany jest rok 1895. Sam Lipsi tłumaczył rozbieżności pomyłką jaka nastąpiła podczas odtwarzania dokumentów po pożarze archiwum w Pabianicach. Wówczas urzędnik wpisał rok 1895. Jednak analiza wypowiedzi artysty, który mówił o swojej podróży do Paryża w 1912 r. jako mitycznej Arkadii, gwarantującej „wakacje życia”, wskazuje bardziej na infantylnego 14- latka niż na młodego mężczyznę urodzonego w 1895 r. Biografowie pozostają przy 1898 roku, ignorując datę wpisywaną do paszportów artysty.
Lipsi opuścił Pabianice, aby spotkać się w Paryżu ze starszym bratem Samuelem, który był już wziętym rzeźbiarzem. W pracowni brata na Montparnasse poznawał techniki i materiały rzeźbiarskie. Kosmopolityczne miejsce zachęcało do uprawiania działalności artystycznej. Sąsiadami i przyjaciółmi pabianiczan byli Chagall, Zadkine, Soutine, Modigliani, Archipenko, Brancusi, Arp, Laurens, oraz Jacques Lipchitz. W 1929 r., aby odróżnić się od tego ostatniego artysty Moryc dokonał zmiany swojego nazwiska, przyjmując zarazem obywatelstwo francuskie. Odtąd występował jako Morice Lipsi.
W 1916 r. rozpoczął studia w Ecole nationale superieure des Beaux-Arts. W 1922 zadebiutował wystawą w Galerie Hebrard. W 1930 r. ożenił się ze szwajcarską artystką Hildegardą Weber (1901-2000). Od 1927 do 1933 miał pracownię przy Rue de Vanves 172. Od 1933 do 1939 r. mieszkał i tworzył w Chevilly-Larne na przedmieściach Paryża. W 1937 r. uczestniczył w prestiżowej wystawie Exposition Universelle des arts et techniques de Paris. U progu wojny w 1940 r. został powołany do wojska. Po zakończeniu działań wojennych Lipsi, ze względu na swoje pochodzenie, ukrywał się na prowincji. Wykonywał wtedy rzeźby sakralne i świeckie zamawiane przez proboszczów i władze samorządowe w Adriers, Briac, Abzac (Charente). W 1942 r. przedostał się do Szwajcarii. 7 maja 1945 r. powrócił do swojego domu w Chevilly-Larne
Wspomnienia z okresu wojny Lipsi zawarł w publikacji „Mon exode de 1941”, Rosey 2005.Samochodem uciekał na południe Francji. Przeżył bombardowanie, chowając się przed odłamkami pod autem. Miał koszmarne problemy z brakiem paliwa. Dotarł do Abzac, które znalazło się w wolnej strefie. Zadecydował pozostać tam i kontynuować pracę rzeźbiarską. Wkrótce dołączyła doń żona z córkami Verną (9 lat) i Jeanne (7 lat). Żona spodziewała się trzeciego dziecka. Rodzina zamieszkała na wsi u rodziców ich dawnej pomocy domowej. W listopadzie 1942 r. Niemcy zajęli wolną strefę. Życie Lipsiego znalazło się w poważnym niebezpieczeństwie. Żona Hildegarda wyjechała do Szwajcarii i stamtąd pomagała zorganizować ucieczkę. Podróż Lipsiego obfitowała w liczne przygody. Na dworcu kolejowym w Limoges, wzbudził podejrzenia nazistów, którzy zapytali go o wyznanie. Wtedy wyciągnął z kieszeni zdjęcie figury Matki Boskiej, którą wykonał dla kościoła w Brillac. Niemcy nie mieli więcej pytań. Szczęście dopisało mu też , gdy nie zatrzymał się w Thonon -les- Bain, gdzie miał czekać przewodnik. W hotelu naziści urządzili „kocioł”.Ostatecznie odnaleziony i zemocjonowany przewodnik pomylił drogi. Moris natknął się na patrol pograniczników niemieckich. Jednak zdołał im umknąć. Wyprawa zakończyła się pomyślnie. W Genewie czekała na niego żona.
Lipsi wykonywał rzeźby z gipsu, cementu, drewna, marmuru, lawy, granitu. Od 1931 r. jego ulubionym materiałem stał się kamień. Fascynowało go naturalne piękno tworzywa, które traktował z szacunkiem i czułością albo z prawdziwą furią. Do 1945 r. prace artysty są figuratywne. Następnie rozpoczyna się okres stopniowego przechodzenia w stronę sztuki nieprzedstawiającej. Okres przejścia symbolizuje seria gipsowych masek inspirowanych surrealizmem. W 1950 r. następuje definitywny rozbrat z odwzorowywaniem rzeczywistości. W 1955 r. Lipsi odbył wycieczkę na Sycylię. Tam odkrył zalety materiału pochodzenia wulkanicznego. Lata 60. przynoszą wiele monumentalnych realizacji we Francji, Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Czechosłowacji, Włoszech, Japonii, USA, Izraelu. Najbardziej znane prace to licząca 12 metrów „Kolumna olimpijska” w Grenoble (1967) oraz rzeźba ofiarowana przez prezydenta Mitteranda dla Reykjaviku (1983), „żeby stał się bardziej francuski”.
Wystawy prac Lipsiego odbywały się systematycznie w galeriach Druet, Pierre Maurs, Artvivant, Denise Rene, Michele Heyrand, Centre National des Arts Plastiques w Paryżu, w galeriach Palette, Beno w Zurichu, galerii Appel und Fertsch we Frankfurcie. W 1959 r. Lipsi uczestniczył w „Documenta II” w Kassel, a w 1963 r, brał udział w międzynarodowym sympozjum na temat rzeźby współczesnej w Tokio. W 1962 r. zaprezentował się polskim miłośnikom sztuki podczas wystawy zbiorowej artystów francuskich w Muzeum Narodowym w Warszawie. Wraz z Paulem Virilio i Claudem Parentem Lipsi współtworzył ruch, którego celem była symbioza rzeźby i architektury. Zmarł w 1986 r. w Küsnacht-Goldbach obok Zurichu w Szwajcarii.
W 1990 r. minister kultury Francji Jack Lang dokonał otwarcia muzeum poświęconego twórczości Lipsiego w Rosey, Haute Saone. Placówka jest dostępna dla zwiedzających w każdą sobotę, niedzielę i poniedziałek, od godziny 11 do 18, w okresie od kwietnia do września. Ekspozycja obejmuje 400 plenerowych prac Lipsiego i pozwala zobaczyć ewolucję twórczą artysty, zawsze wiernego zasadzie: nie naśladować tych, którzy naśladują. Muzeum udostępnia także 300 akwarel, szkiców, lalek i masek żony Lipsiego. Hildegarda Weber fascynowała się kulturą Japonii. Maski japońskie przyniosły jej złoty medal na wystawie w Paryżu w 1936 r. Spośród monografii Lipsiego warto wymienić: Roger van Gindertael „Lipsi”, Paryż 1959 i „Morice Lipsi”, Neuchatel 1965 oraz Gabrielle Beck-Lipsi „Morice Lipsi et son musee a Rosey”, Musee Morice Lipsi 2001.
Brat Morisa, Samuel Lipchytz (Lipszyc) urodził się w 1880 r. w Pabianicach, zmarł w 1943 r. w Auschwitz. Niektóre strony internetowe przedstawiają go jako Rosjanina z kozackiego miasteczka o nazwie Pabianitz. Artysta przyszedł na świat w zaborze rosyjskim. Stąd też wynikają pewne nieporozumienia dotyczące miejsca urodzenia. Jako pierwszy przedstawiciel licznej rodziny wyjechał do Francji. Zasłynął wkrótce talentem plastycznym i niebywałymi umiejętnościami artystycznymi. Wykonywał głównie figurki kobiet z brązu i kości słoniowej. Miał pracownię na Montparnasse w Paryżu. Wraz z innymi obywatelami francuskimi pochodzenia żydowskiego został wywieziony do obozu zagłady w Auschwitz. Obecnie prace Lipchytza cieszą się popularnością na słynnych aukcjach dzieł sztuki. Kolekcjonerzy za jego prace płaca po kilka i kilkanaście tysięcy dolarów, funtów i euro.
W katalogach aukcyjnych możemy przeczytać takie oto informacje:
Beverly Hills Antiques Website. Naga tancerka z brązu – art deco. Lipchytz – 2.950 dolarów.
Piękna, zabytkowa figurka nagiej tancerki z brązu, sygnowana u podstawy nazwiskiem Lipchytz. Wspaniała kompozycja ukazuje wolność, formę i ruch łączone z art deco. Tancerka jest naga, z odchyloną głową i wyciągniętymi ramionami, tańczy na jednym palcu, drugą nogę unosi wysoko w powietrze. Poza nie jest może zbyt skromna, ale niezwykle piękna. Samuel Lipchytz jest uznanym rzeźbiarzem, który stworzył cudowne dzieła w szczytowym okresie art deco 1915-1930. Obecny egzemplarz ma 15,5 cala wysokości, od onyksowej podstawy do wyciągniętego nadgarstka tancerki. Bez podstawy figurka liczy 11,25 cala. Posiada czekoladową patynę z niewielkim otarciem. Stan ogólny znakomity. Postać ma słodki i łagodny wyraz twarzy, wydaje się uszczęśliwiona tańcem, nieskrępowana ubraniem i baletkami. Jeden róg onyksowej podstawy jest trochę odłamany. Status: sprzedane.
Adam Klimczak z Muzeum Miasta Łodzi przysłał nam list zwrotny, jaki otrzymał od przedstawicieli Fundacji Rodziny Lipsi.
Cieszymy się, że mamy znowu wiadomość z Łodzi po trzech latach milczenia. Tak, wiemy, iż Morice Lipsi urodził się Pabianicach. Jednak już w dzieciństwie wraz z rodziną trafił do Łodzi. Marek Szwarc w „Memoires entre deux mondes” wspomina dwa spotkania z rodziną Lipszyców.
Kiedy Szwarc planował wyjazd z Łodzi do Paryża, jego ojciec skłonił go, aby zasięgnął rady, zaprzyjaźnionego z nim, M. Lipszyca, którego najstarszy syn, jak mówiono, był znanym artystą w Paryżu. Lipszyc dał Szwarcowi list referencyjny: „Samuel Lipszyc – La Ruche – Paris”. Każdy przecież będzie wiedział o kogo chodzi… Mały Morice, najmłodszy syn Lipszyca, występuje w tej historii, mówiąc, że jego brat jest największym artystą na świecie. Ojciec sprostował syna: Największym artystą w Paryżu!
Drugi epizod dotyczy okoliczności, w jakich doszło do spotkania Szwarca z Samuelem w La Ruche…
Z dalekiej perspektywy wygodniej łączyć pochodzenie Morice’a z Łodzią (region) ponieważ jest ona lepiej rozpoznawalna w świecie. Rzeczywiście, przed laty nawiązaliśmy kontakt z Urzędem Miasta w Pabianicach. Wysłaliśmy wiele materiałów. Jesteśmy radzi, że w ślad za tym opublikowali dobry tekst na stronie internetowej urzędu i są pozytywnie nastawieni do swojego ziomka Lipsiego.
Nadal jesteśmy zainteresowani współpracą z obu miastami. To ma sens.
Obecnie mamy sporo pracy, organizując wystawę w Paryżu, które będzie dostępna od 9 września do 10 października 2014 roku. Jesteśmy przekonani, że powinni Państwo zobaczyć nasze zbiory w Rosey, Francja. Umożliwi to właściwą analizę wszystkich aspektów wspólnego projektu (..).
http://www.besac.com/tourisme-besancon/musee-morice-lipsi/401.htm
Autor: Sławomir Saładaj