Powrót
A pomniejsz czcionkę A standardowy rozmiar A powiększ czcionkęOcaleli z zagłady pabianiczanie, którzy mieszkają w USA, są niezwykle szanowanymi obywatelami swoich społeczności. Biorą udział we wspólnotowych uroczystościach i projektach edukacyjnych. Ich aktywność odnotowuje prasa.
Pamiętać, to wiedzieć. Pod takim hasłem odbywa się doroczna uroczystość Yom Hashoah, upamiętniająca ofiary Holokaustu w Columbii, Północna Karolina. Od 500 do 700 osób uczestniczy w marszu, który zaczyna się przed Kongregacją Drzewa Życia przy North Trenholm Road, a kończy w Synagodze Beth Shalom. Gośćmi specjalnymi obchodów są Leon i Sarah Brett. Marsz zabezpieczają policja i służba leśna. Po drodze do uczestników marszu dołączają członkowie lokalnych kościołów oraz okoliczni mieszkańcy, którzy ustawiają się wzdłuż wyznaczonej trasy.
Sara (Luel) Brett urodziła się w 1924 roku w Pabianicach, Polska, miasteczku obok wielkiej Łodzi. Jest najstarszym dzieckiem Szlomy i Tauby Luel. Miała dwie młodsze siostry Frumet i Raisę, brata Yakova i babcię ze strony matki. Luelowie żyli w kompleksie mieszkalnym, zwanym kamienicą, którą otaczały oficyny, a w środku znajdowało się podwórko. W 1940 r. , w parę miesięcy po rozpoczęciu wojny, rodzina została osadzona w getcie pabianickim. W 1942 r. nastąpiło rozdzielenie rodziny. Sara wraz z ojcem i siostrą znalazła się w getcie łódzkim. Była więźniarką Auschwitz, pracowała w fabryce lotniczej i przebywała w obozie koncentracyjnym Mauthausen. Sara i jej ojciec ocaleli, natomiast zginęła reszta rodziny.
Leon Brett urodził się w Skaudvile, na Litwie. Był najmłodszym spośród pięciorga dzieci Szmula i Szifry Brett . W 1941 r., gdy wojna dosięgła Litwy, uciekł do Szawli. Został jednak aresztowany i uwięziony na kilka miesięcy. Przez dwa lata był w getcie. Udało się mu uciec do partyzantów żydowskich, dzięki temu przetrwał wojnę. Starsi bracia opuścili Litwę i Europę jeszcze przed wybuchem wojny. Pozostała rodzina zginęła w trakcie Holokaustu.
W 1948 roku Sara i Leon spotkali się w Nowym Jorku, gdzie zawarli związek małżeński. Zamieszkali w Johnstown, Pensylwania. Leon zajmował się zegarmistrzostwem. Mają troje dzieci: Allana w Columbii, Tybe w Pittsburghu, Sandrę w Wilmington, NC. Mają także sześcioro wnucząt.
W czerwcu 2007 roku troje nauczycieli i trzy uczennice Winchester Thurston School z Pitttsburgha w Pensylwanii wyruszyło w 10 -dniową podróż do Polski szlakiem historii i kultury żydowskiej. Wycieczka była możliwa dzięki środkom Glimcher Fellows Foundation.
Lucy Ainsman (8 klasa), Hermine Harrison (8 klasa) i Lilian Edelsack (9 klasa) towarzyszyli dr David Seward, doradca ds. preorientacji zawodowej, dr Michael Naragon, nauczyciel historii, Kathryn Gaertner, nauczycielka angielskiego. Odwiedzili kilka miast, m. in. Warszawę, Łódź, Pabianice, Lublin, Kraków, zobaczyli nazistowskie obozy koncentracyjne, zwiedzili cmentarze i synagogi.
Dr Seward określił wycieczkę jako „emocjonalną karuzelę”. Jednego dnia poznawali horror obozu w Auschwitz i zaraz uczestniczyli w festiwalu muzyki klezmerskiej, na którym dziewczyny zaimprowizowały horę. Seward podczas spotkania w Stowarzyszeniu Edukacji Żydowskiej podziękował organizatorom za umożliwienie tej podróży, która została starannie przemyślana.
Mocną stroną wycieczki była obecność ocalałej z Holokaustu Sary (Luel) Brett, która pojechała do Polski pierwszy raz po wojnie. Grupa miała zaszczyt podróżować z Sarą i oglądać miasto jej dzieciństwa – Pabianice. Uczennice wraz z Sarą chodziły ulicami pabianickiego getta, słuchając opowieści z czasów jej dzieciństwa, Podobny spacer odbyły po terenie getta w Łodzi, gdzie została przesiedlona rodzina Sary.
Dr Naragon uznał, że wycieczka stanowiła unikalną okazję do eksperymentu edukacyjnego. Podkreślił znaczenie obecności w miejscach, gdzie tworzyła się historia. Uczestnicy wycieczki mieli sposobność, aby poznać dawną i nową Polskę. Zarówno Naragon, jak i Gaertner zamierzają wykorzystać zdobytą wiedzę i pamiątki z Polski podczas zajęć lekcyjnych. Naragon chciałby zaprezentować zdjęcia, które mogą wzbogacić lekcje na temat imigracji, drugiej wojny światowej i Holokaustu. Prowadzi on także zajęcia z psychologii społecznej, na których ma zamiar przedstawić swoje impresje z Polski i w ten sposób zapoczątkować dyskusję fokusową o altruizmie i społecznej ofiarności. (wg Thistle Talk).
Autor: Sławomir Saładaj