Cichociemni

Żołnierze elitarnej formacji „Cichociemni” zostali ukazani niedawno w popularnym serialu telewizyjnym „Czas honoru”. Wśród 316 śmiałków zrzuconych do Polski znaleźli się również, urodzony w Pabianicach, Henryk Zachmost oraz pułkownik Ściegienny, który prawie przez trzy lata, tuż po wojnie, ukrywał się w Pabianicach przed funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa. Cichociemnym, który wprowadził Pabianice do historii ruchu antykomunistycznego w Polsce, za sprawą brawurowego uwolnienia akowców z siedziby powiatowego UB, był także major Adam Trybus „Gaj”. Odnaleźliśmy ich biogramy w: Krzysztof A Tochman, Słownik biograficzny cichociemnych. Rzeszów, 2007.

W latach 1945-1949 tymczasowego schronienia w Pabianicach szukało wielu oficerów Armii Krajowej, wyższych urzędników, ziemian, nauczycieli akademickich, uczestników Powstania Warszawskiego, kresowian.

Ściegienny Wincenty

podpułkownik (1899-1968)

Ppłk dypl. piechoty Wincenty Bartłomiej Ściegienny, ps. „Las”, „Olcha”, „Adam”, „Pilica” vel Wincenty Bartłomiejczyk vel Stanisław Wydrychiewicz vel Stanisław Bobowicz, ur. 5 października 1899 r. w Seceminie, pow. włoszczowski, syn Ludwika, rolnika, i Katarzyny z d. Wydrych.

1 listopada 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego w 56. pp (baon zapasowy). Od grudnia 1918 do stycznia 1919 r. przebywał w rezerwie, a następnie do sierpnia 1919 w I Lotniczym Baonie Uzupełnień przy Bazie Wojsk Lotniczych w Warszawie. Później pełnił służbę w baonie rezerwowym 5. pp Legionów.

W okresie od 1 października 1919 do 31 maja 1920 r. uczył się w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Jako dowódca plutonu brał udział wraz z 101. pp (dywizja Ochotnicza płk. Adama Koca) w wojnie polsko-bolszewickiej (1 czerwca – 30 listopada 1920). Mianowany podporucznikiem ze starsz. 1 października 1920 r. Później ponownie przydzielony do baonu rezerwowego 5. pp Legionów.

Od maja 1922 do listopada 1924 w rezerwie. W 1922 r. złożył egzamin dojrzałości jako ekstern w Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Warszawie. Później studiował w Wyższej Szkole Handlowej (5 semestrów) i jednocześnie pracował w banku. Ponownie powołany do wojska w grudniu 1924 r. Awansowany na porucznika ze starsz. 1 grudnia 1924 r. Skierowany do 79. litewsko-białoruskiego pp (20. DP) w Słonimiu jako dowódca plutonu i zastępca dowódcy kompanii.

Od grudnia 1928 do marca 1930 r. pełnił służbę w 84. pp Strzelców Poleskich 30 DP w Pińsku będąc dowódcą plutonu. Następnie był adiutantem 84. pp. Od września 1931 do czerwca 1932 instruktorem w Baonie Podchorążych Rezerwy Piechoty 5a w Cieszynie, później był dowódcą kompanii w 4. Pułku Strzelców Podhalańskich (21. DP Górskiej) w Cieszynie.

W listopadzie 1933 r wstąpił do Wyższej Szkoły Wojennej, a po jej ukończeniu w październiku 1935 r. mianowany oficerem dyplomowanym (XIV promocja). Awansowany na kapitana z dniem 1 stycznia 1935 r. Przydzielony do Dowództwa Okręgu Korpusu V w Krakowie jako kierownik referatu. Od grudnia 1937 do lutego 1939 pełnił służbę w 35. pp 9.. DP w Brześciu n. Bugiem jako dowódca kompanii. Następnie powołany do Oddziału I Sztabu Głównego Wojska Polskiego jako kierownik referatu (Warszawa).

n

Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. jako oficer w Sztabie Armii „Karpaty” gen. dyw. K. Fabrycego (od 3 września) i Sztabie Frontu Południowego gen. broni K. Sosnkowskiego (Kraków- Skierniewice – Lublin – Lwów – Gródek Jagielloński – Janów i ponownie Lwów).

19 września przekroczył granicę z Węgrami (Przełęcz Tatarska), gdzie został internowany (25 września – 18 października w obozie Lengyeltoti). Po ucieczce przebywał w Budapeszcie (19 października – 15 listopada). Po uzyskaniu paszportu udał się do Francji, gdzie wstąpił do PSZ w Paryżu 19 listopada 1939 r.

Pełnił funkcję oficera sztabu 3. DP. Po kapitulacji Francji ewakuowany z St. Jean-de-Luz 23 czerwca 1940 r., dotarł do Plymouth w Wielkiej Brytanii 27 czerwca i przeszedł pod dowództwo brytyjskie od 1 lipca. 14 lipca 1940 r. przydzielony jako oficer sztabu IV BKS.

Zgłosiwszy się do służby w kraju, przeszedł szkolenie konspiracyjne ze specjalnością dywersji i 7 kwietnia 1942 r. został zaprzysiężony w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Z dniem 14 kwietnia 1942 r. przekazany do dyspozycji oddziału V Sztabu NW. Awansowany na majora ze starsz. 3 września 1942 r.

W nocy z 3 na 4 września 1942 r. (oper. lotn. „Rheumatism”, ekipa 9.) wykonał skok na placówkę odbiorczą „Ugór”, położoną kilka kilometrów od Łyszkowic, na zachód od Skierniewic. Był to drugi lot tej ekipy. Z 1 na 2 września samolot nie odnalazł placówki i powrócił do Wielkiej Brytanii.

Po aklimatyzacji przydzielony do Okręgu AK Białystok jako szef Sztabu i jednocześnie zastępca komendanta Okręgu ppłk. „Mścisława” (Władysław Liniarski), od grudnia 1942 r. Położył duże zasługi w rozwoju struktur konspiracyjnych na terenie Okręgu Białystok i prowadzenia walki z okupantami: niemieckim i bolszewickim (oddziały leśne i dywersyjne).

Oddziały leśne (partyzanckie) zorganizowano na terenie Obwodów: Suwałki, Augustów, Grajewo, Białystok powiat i Grodno oraz Wysokie Mazowieckie, Zambrów, Łomża, Ostrołęka , Bielsk Podlaski, Sokółka i Wołkowysk. W późniejszym okresie prawie każdy rejon na terenie obwodu miał zorganizowany oddział partyzancki w sile drużyny do plutonu, nierzadko kompanii.

W pierwszym półroczu 1943 r. zorganizowano Kedyw w sile plutonu w każdym obwodzie. Prowadzono również szkolenie kadry w postaci kursów Szkoły Podchorążych Piechoty na szczeblu inspektoratu, Szkoły Podoficerów Piechoty (w obwodzie) oraz szkolenia saperskiego, sanitarnego, łączności i samochodowego. Z dniem 1 lutego 1944 r. uruchomiono w każdym Inspektoracie w Okręgu Białystok kurs szkolenia młodszych dowódców piechoty.

W ramach odtwarzania Sił Zbrojnych w Kraju i akcji „Burza” w Okręgu Białystok zmobilizowano oddziały 18. DP AK (33. pp, 71. pp, 5. Pułk Ułanów, 18. PAL, kompania saperów i telegrafistów) i 29. DP AK (81. pp, 42. pp, 1. Pułk Ułanów spieszony, 29. PAL), którą miał dowodzić cc ppłk „Las” (m.p. w Sokółce) oraz Podlaskiej i Suwalskiej Brygady Kawalerii AK (spieszone).

Po tzw. wyzwoleniu i wejściu Sowietów w lipcu 1944 r. dalej działał w konspiracji, AK i Ruchu Obywatelskim Armii Krajowej (ROAK), zajmując dotychczasowe stanowisko. Zamieszkiwał m .in. we wsi Wykno Nowe, pow. Wysokie Mazowieckie.

2 marca 1945 r. w trakcie nadawania radiogramu we wsi Grodzkie Szczepanowięta koło miejscowości Kulesze Kościelne, woj. łomżyńskie, w stodole u Aleksandra Grodzkiego został zaatakowany przez silny oddział NKWD. W czasie walki ranny i aresztowany przez Sowietów. Razem z nim pojmano również Lucjana Wnorowskiego, ps. „,Mocarz” także rannego. 6 żołnierzom ochrony, którzy silnie ostrzeliwali się z broni maszynowej, prawdopodobnie udało się przerwać pierścień wroga.. Byli to: 'Wicherek” (NN), & bdquo;Romek” (NN), „Lew” (NN), „Lis” (NN), „Tadek” (NN) i „Rysz” (NN).

Do 13 sierpnia 1945 r. więziony był w karno-śledczym więzieniu PUBP w Białymstoku. Następnie przewieziony na Mokotów, m. in. maltretowany był przez oficera śledczego MBP por. Wiktora Leszkowicza.

Oskarżony został o to, że:

W czasie wojny, tj. od 15 sierpnia 1944 do 2 marca 1945 r. był kierowniczym działaczem nielegalnego związku „Armia Krajowa” mającym na celu obalenie demokratycznego ustroju Państwa Polskiego i jako oficer w stopniu podpułkownika nie zgłosił się do służby w Wojsku Polskim, przeciwnie, ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem, działając pod pseudonimem „Las”, „Adam”, i „Pilica” jako szef sztabu okręgu białostockiego „AK” wydawał rozkazy swoim podwładnym dotyczące pracy konspiracyjnej, a także ustosunkowania się do zarządzeń władz, tj. wydał rozkaz by nie wstępować do Wojska Polskiego, co też i sam uczynił, polecił prowadzić antypaństwową propagandę, organizował odprawy, wydawał ustnie instrukcje, a od października 1944 r. utrzymywał stałą łączność z „Komendą Główną AK” i Londynem, przekazując drogą radiową sprawozdania, otrzymując instrukcje, działalnością swoją szkodził sile zbrojnej polskiej i Armii Czerwonej.

Powyższy akt oskarżenia sporządził 9 września 1945 r. starszy oficer śledczy MBP Leszkowicz. W wyniku ustawy amnestyjnej MBP wydało nakaz zwolnienia z dnia 22 września 1945 r., a zawiadomienie przyszło 23 września. Więzienie mokotowskie opuścił jednak dopiero na początku grudnia 1945.

Odtąd w. Ściegienny ukrywał się, występując pod nazwiskiem Stanisława Bobowicza. Pracował dorywczo w Pabianicach, gdzie w latach 1945-1948 prowadził warsztat mechaniczny, następnie do 1949 r. w Łodzi jako buchalter. Od 1 stycznia 1950 do 31 sierpnia 1957 r. zatrudniony był w Warszawskich Zakładach Wytwórczych Sprzętu Filmowego jako zaopatrzeniowiec i technik zaopatrzenia. Później pracował w firmie „Krzemoglin” Eksploatacja Surowców Skalnych jako główny księgowy (1 listopada 1957 – 31 sierpnia 1958). Od 1 grudnia 1958 do 30 kwietnia 1962 r. pełnił funkcję starszego ekonomisty w Spółdzielni Pracy „Kino-Service” w Warszawie, a następnie w Instytucie Geologicznym w warszawie jako referent ekonomiczny (2 maja 1962 – 30 czerwca 1967). Później przebywał na emeryturze.

Zmarł 12 listopada 1968 r. w Warszawie. Odznaczony Virtuti Militari 5 kl., dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Srebrnym Krzyżem Zasługi, medalem Pamiątkowym za Wojnę lat 1918-1919, Medalem za Długoletnią Służbę, Medalem 10-lecia Odzyskania Niepodległości.

Był trzykrotnie żonaty. W 1922 r. zawarł związek małżeński z Janina z d. Książkiewicz (1901-1928). Mieli syna Jerzego (ur. 1923), żołnierza AK ps. „Mostowski”, w 1. kompanii szturmowej (mokotowskiej); inż. mechanik, więzień polityczny (1954-1956).

W 1936 r. zawarł związek małżeński z Zofia z d. Gutowska (1915-1992). Syn Andrzej (ur. 1938), dr filozofii. Zwolniony z pracy na Uniwersytecie Warszawskim po wypadkach marcowych 1968 r. Od 1970 r. na emigracji we Francji. Pracownik naukowy Francuskiej Akademii Nauk w Strasburgu.

W 1961 r. zawarł związek małżeński z Janiną z d. Sawicka (1925-1983), łączniczką AK, uczestniczką Powstania Warszawskiego, więźniarką polityczna okresu komunistycznego.

Zachmost Henryk

kapitan (1924-1989)

Kpt. łączności Henryk Zachmost, ps. „Zorza”, „Pedał”, ur. 26 listopada 1924 r. w Pabianicach, woj. łódzkie, syn Michała, policjanta, i Marty z d. Gogolewska.. Przed wybuchem II wojny światowej mieszkał w Nowym Dworze koło Lidy, gdzie uczęszczał do gimnazjum.

W 1940 r. wywieziony wraz z rodziną przez NKWD i zesłany do łagru. Zwolniony na podstawie „amnestii”, wstąpił do Armii gen. Andersa 27 lutego 1942 r. i został przydzielony do 20. pp 8. DP. Następnie w Szkole Podchorążych (2 kompania) . Po przekroczeniu granicy sowiecko-perskiej wraz ze swoją jednostką przeszedł 1 kwietnia 1942 r. pod dowództwo brytyjskie. Odbywał służbę na Bliskim Wschodzie, kiedy został przeniesiony do Wielkiej Brytanii (24 września 1942).

Wstąpił na kurs radiowy w Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu NW (odpowiednik kursu Szkoły Podchorążych Łączności), od 5 października 1942 do 17 kwietnia 1943 r. Awansowany na starszego strzelca 21 1utego 1943 r. Przeszedł szkolenie konspiracyjne ze specjalnością łączności radiowej. Zaprzysiężony w Audley End 10 lipca 1943 r. Mianowany podporucznikiem czasu wojny ze starsz. 9 kwietnia 1944 r.

W nocy z 8 na 9 kwietnia 1944 r. (oper. lotn. 'Weller-6”, ekipa 361), odbył skok na placówkę odbiorczą „Nil 1” , położoną 4 km na wschód od Rozprzy w pow. piotrkowskim, koło wsi Zmożna Wola. Był to trzeci lot tej ekipy. Aklimatyzację przeszedł w kolonii Milejów, gmina Rozprza, u Wojciecha Ostrowskiego (do 16 kwietnia), następnie w Warszawie przy ul. Chmielnej 18 (Rządkowska) i przy ul. Skwarczyńskiego (Cukanowie), do 20 lipca 1944 r.

Początkowo w dyspozycji szefa łączności KG AK jako oficer radiooperator, a od 20 lipca dowódca plutonu radiowego Komendy okręgu AK Białystok i zastępca szefa łączności okręgu mjr. „Szabraka” (Tadeusz Kaczyński). W czasie akcji „Burza” brał udział w utrzymaniu łączności Sztabu Okręgu z KG AK. Wówczas stacja łączności Sztabu Okręgu Białystok mieściła się w oddziale partyzanckim 'Boruty” (mjr Michał Dziejma).

M .in. brał udział w akcji na posterunek żandarmerii we wsi Kulesze (pow. Wysokie Mazowieckie) oraz starciu z oddziałem SS (lipiec-sierpień 1944). Po wkroczeniu oddziałów NKWD, 20 sierpnia został aresztowany i wywieziony do obozu w głąb Rosji, skąd powrócił do kraju we wrześniu 1948 r.

10 lutego 1949 r. został zatrudniony jako kontroler w Ochronie Skarbowej (Kutno), a od 1 maja 1951 r. w PZU w Kutnie na stanowisku kierownika Referatu Ubezpieczeń. Od 25 października 1955 r. przeniesiony do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie kolejno pełnił funkcje: kierownika referatu Ubezpieczeń Majątkowych, zastępcy kierownika inspektoratu, p. o. kierownika inspektoratu, dyrektora oddziału i od lipca 1975 r. naczelnika Wydziału Nadzoru Ubezpieczeń majątkowych Oddziału Wojewódzkiego PZU.

W 1957 r. uzyskał świadectwo dojrzałości w Państwowym liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących w Piotrkowie, a w 1962 ukończył Roczne Studium Zaoczne Ekonomiki Przemysłu, zorganizowane przy Dyrekcji Szkolenia Ekonomicznego w Katowicach.

Należał do Związku Zawodowego Pracowników Państwowych i Społecznych od 1949 r., Związku Ochotniczych Straży Pożarnych (1959), ZBOWiD (!968), Frontu Jedności Narodu (1969) i PZPR, do której wstąpił w 1966 r.

Zmarł 7 lutego 1989 r. w Piotrkowie Trybunalskim. Odznaczony Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

W 1949 r. zawarł związek małżeński ze Stefanią z d. Posielska (ur. 1923), urzędniczką; mieli troje dzieci: córkę Henrykę (ur. 1950) mgr. inż. chemii. Elżbietę (ur. 1952), mgr. ekonomii, po mężu Knopik, i syna Stanisława (ur. 1958) mgr. inż. elektryka.

Adam Trybus

major (1909-1982)

Mjr Adam Trybus, ps. „Gaj”, „Mścisław”, „Ogrodnik”, „Tkacz”, ur. 3 sierpnia 1909 r. w Zręcinie, koło Krosna, syn Bartłomieja i Ludwiki z d. Krzywda. Szkołę podstawową ukończył w Zręcinie. W latach 1921-1929 uczył się w Państwowym Gimnazjum Klasycznym w Krośnie. W latach 1921-1929 studiował filologię klasyczną na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1937 r. otrzymał dyplom magistra filologii. W latach 1937-1939 pracował jako nauczyciel w Gimnazjum Miejskim w Krośnie. Jednocześnie był instruktorem harcerskim. Podczas studiów przeszedł przeszkolenie w zakresie dywizyjnego kursu podchorążych przy 5. Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu i otrzymał stopień podporucznika rezerwy piechoty.

W kampanii wrześniowej 1939 dowodził plutonem 2. Pułku Strzelców Podhalańskich 22. Dywizji Góskiej i pełnił funkcję adiutanta dowódcy. Walczył na Lubelszczyźnie – Mękarzewice, Jurków-Koniecmosty, Skrobaczów, Prusy, Rytwiny, Dąbrówka., Tomaszów Lubelski. 21 września przedostał się na Węgry. 25 września 1939 r. został internowany w obozie Komaraon, skąd uciekł w lutym 1940 roku i trafił do polskiego konsulatu w Bukareszcie. Przez Węgry, Jugosławię dotarł do Splitu, a następnie w końcu marca 1940 r. wyrusza statkiem ze Splitu do Francji.

Przebywał w obozie k. Marsylii, potem w Vichy, a w kwietniu 1940 r. został przeniesiony do Bretanii i otrzymał przydział do Legii Oficerskiej. Przebywał w ośrodku szkoleniowym artylerii pod Paryżem. Brał udział w kampanii francuskiej w czerwcu 1940 r. Z kompania oficerską wycofał się do do St. Jean-de-Luz. Stamtąd 27 czerwca wypłynął statkiem do Anglii, gdzie wcielono go do 3. Brygady Kadrowej Strzelców, a następnie do Brygady Strzelców Podhalańskich. Ukończył kurs spadochronowy. W 1942 r. zgłosił się do służby konspiracyjnej w kraju. Został przeszkolony w zakresie dywersji i zaprzysiężony. W nocy z 1 na 2 października 1942 r. przybył do kraju. (oper. lotn. „Chisel”, ekipa XV). Udany zrzut przyjęła placówka odbiorcza AK „Rak” we wsi Cyganka, 11 km na południe od Siedlec. Aklimatyzację przechodzi w Warszawie na Żoliborzu, przy ul. Pogonowskiego 23.. 1 października 1942 r,. został awansowany na porucznika.

Otrzymuje przydział do Komendy Okręgu AK Łódź. Początkowo oficer dywersji i szef Kedywu w Inspektoracie Piotrkowskim AK. Od stycznia 1943 szef Kedywu Okręgu AK Łódź. 11 listopada 1943 r. podniesiony do stopnia kapitana.

W pierwszej połowie 1943 roku organizuje i kieruje do walki oddziały dywersyjne „Sad” - Piotrków Trybunalski, „Jeżyna” - Koluszki, „Śliwa” - Tomaszów Mazowiecki, „Trześnia' – Opoczno. Od lipca 1943 r. walkę podejmują oddziały partyzanckie: „Wicher”, „Burza”, „Grom”, „Błyskawica”, „Zryw”, „Sam”.Bierze udział w przygotowaniach do akcji „Burza”. Od lipca 1944 do października 1944 r. jako dowódca odcinka walki prowadził oddział „Koluszki - Węzeł”. Od listopada 1944 r. do lutego 1945 r. był komendantem Inspektoratu rejonowego AK Łódź. 1 stycznia 1945 r. awansowany do stopnia majora.

Po rozwiązaniu AK (19 stycznia 1945) czynnie uczestniczy w konspiracji antykomunistycznej, powołując strukturę samoobrony Ruch Oporu Armii Krajowej (ROAK), w skład której wchodzą: sieć informacyjno-wywiadowcza kierowana przez Adolfa Netzla „Korzeń”, oddział dyspozycyjno-bojowy kierowany przez Władysława Szustra „Gajdę”,oddział partyzancki dowodzony przez Aleksandra Arkuszyńskiego „Maja”. Teren działania ROAK obejmuje Łódź, Zgierz, Pabianice, Łask i powiat łaski. Największym sukcesem organizacji jest akcja uwolnienia więźniów z PUBP w Pabianicach.(11 czerwca 1945).

W sierpniu 1945 r. prowadził rozmowy z Osóbką – Morawskim, premierem Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej w sprawie ujawnienia struktur konspiracyjnych ROAK. 19 lipca 1945 r. ujawnił struktury organizacji. Zagrożony aresztowaniem w grudniu 1945 r. wyjechał do Wrocławia, gdzie pracował jako nauczyciel łaciny w gimnazjum i seminarium duchownym.

W dniu 20 września 1950 r. został zatrzymany przez UB i przewieziony do Łodzi. W śledztwie trwającym od stycznia 1951 do 28 maja 1951 był bity i torturowany. Skazany na 15 lat więzienia oraz pozbawienie wszelkich praw na lat 5 i przepadek mienia. Więziony w Sieradzu i Wronkach. Zwolniony 20 grudnia 1955 r. W 1957 r. decyzją Zgromadzenia Sędziów NSW w Warszawie został zrehabilitowany.

Zamieszkał w Piotrkowie Trybunalskim i pracował w szkolnictwie. W 1970 r. zostaje aresztowany i zawieszony w prawach nauczyciela. 13 grudnia 1981 r. po wprowadzeniu stanu wojennego zatrzymany przez SB, mimo ciężkiej choroby i podeszłego wieku. Zmarł 4 lipca 1982 r. w Piotrkowie Trybunalskim.

Żonaty z Danutą z d. Justyna, żołnierzem AK. Miał syna Leszka (ur. 1946), profesora Politechniki Rzeszowskiej i córkę Barbarę (ur. 1950), kardiologa w Akademii Medycznej w Łodzi oraz syna Ryszarda (1958-1967). Odznaczony Orderem Virtuti Militari kl. 5, trzykrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem AK, czterokrotnie Medalem Wojska Polskiego, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Cichociemnego Henryka Zachmosta z Pabianic - na cmentarzu w Piotrkowie Trybunalskim w dniu 9 lutego 1989 roku - żegnał Aleksander Arkuszyński. Powiedział wtedy: Kapitanie Henryku Zachmost! Byłeś jednym z 316 orłów polskich, co na skrzydłach samolotów przebyli tysiące kilometrów, by na ojczystej ziemi walczyć o wolność.

Była noc z 8/9 kwietnia 1944 r., gdy nad ziemię piotrkowską 4 km na wschód od Rozprzy na placówkę „Nil” nadleciały samoloty i na spadochronach wylądowało 4 cichociemnych, a wśród nich był śp. kpt. Henryk Zachmost ps. „Zorza”, „Pedał”.

Dziś pogrążeni w smutku i żałobie stoimy nad jego mogiłą, by w ostatnim pożegnaniu oddać cześć zmarłemu. Tam na obcej ziemi angielskiej, przed skokiem powiedziano: „wywalcz wolność lub zgiń”. Nie uląkł się tego rozkazu, bo On był dla niego święty, a gdy dotknął stopami polskiej ziemi wyrzekł fundamentalne słowa zapisane na odznace spadochronowej, „Tobie Ojczyzno”. Od tej chwili stał się żołnierzem Armii krajowej, tej wspaniałej, najliczniejszej armii konspiracyjnej liczącej około pół miliona żołnierzy.

My partyzanci 25 pp AK ziemi piotrkowsko-opoczyńskiej, zgromadzeni tutaj na tej smutnej i żałobnej uroczystości, żegnamy z wielkim żalem naszego kolegę, współtowarzysza broni, który konspiracyjną walkę w szeregach AK rozpoczął na ziemi piotrkowskiej. A potem przeszedł krwawy szlak bojowy w Okręgu AK Białystok na ziemiach wschodnich.

Gdy nadeszła upragniona wolność, której tak bardzo pragnął, on jej zaznać nie mógł, bo nowy okupant sowiecki go aresztował i więził do 1948 r. na „nieludzkiej ziemi”. Ile tam przeszedł nie da się opisać. Po powrocie do kraju też nie zaznał spokoju jako „zapluty karzeł reakcji”. Ale godność człowieka i żołnierza AK zachował do końca swego życia.

W latach powojennych widywałem go często, gdyż brał udział w uroczystościach akowskich, w Mszach świętych za poległych kolegów. Był zawsze dumny ze swej przynależności do AK i tym się szczycił. Hasło Bóg, Honor, Ojczyzna było jego dewizą życiową. Za odwagę, za bohaterstwo został odznaczony krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych i wieloma innymi odznaczeniami.

Żołnierzu tułaczu! Przeszedłeś wiele w swym życiu, ale dzięki Opatrzności Bożej przetrwałeś wszystko. Po utrudzonym życiu, ale jakże szlachetnym i wspaniałym dane Ci jest spocząć w swej ojczystej, ukochanej ziemi.

Drogi Henryku, z dumą żegnamy Ciebie. Niezatarta pamięć o Tobie w nas pozostanie. Twoje imię utrwalone zostało na zawsze w historii Polski walczącej. Żegnaj leśny Bracie, odprowadza Cię także na wieczną wartę sztandar 25 pp AK. Niech ta ziemia, o którą walczyłeś lekką Ci będzie (Aleksander Arkuszyńśki – Maj „1945 – Moja dalsza walka…”, Łódź 2010).

Autor: Sławomir Saładaj