Rusycysta

James Muckle w pracy „Ivan Nestor-Schnurmann (1852-1917): A Pioneer of the Teaching of Russian in Great Britain” przedstawia dokonania pochodzącego z Pabianic imigranta dla edukacji językowej w Wielkiej Brytanii.

Bardzo trudno o ścisłe fakty dotyczące życia i kariery zawodowej Schnurmanna. Hasło w Encyklopedii Żydowskiej jest bardzo krótkie i niedokładne. Nawet nazwisko znamionuje płynność znaczeniowa. Urodził się jako Johann Nestor Schnurmann 18 lutego 1852 r. w Pabianicach, 10 mil na południowy zachód od Łodzi. Polski Żyd i obywatel Cesarstwa Rosyjskiego. Nazwisko sugeruje pochodzenie niemieckie. Łącznik i imię „Ivan” są późniejszymi dodatkami. Łącznika nie ma we wczesnych brytyjskich zapisach, inicjały „I” lub „J” występują naprzemiennie. Imię „Ivan” pojawia się dopiero od roku 1901. Prawdopodobnie przybrał je ze względu na promocję rosyjskiego „wizerunku”. W szkołach, gdzie uczył miał opinię nihilisty i zesłańca syberyjskiego, którym rzekomo był przed przybyciem do Anglii w 1877 r. Prawdopodobnie kreował się na człowieka marginesu.

Został obywatelem brytyjskim w 1889 r. Dane osobowe zawarte w dokumentach naturalizacyjnych są najpewniej właściwe, ale inne źródła charakteryzuje wiele nieścisłości. Na przykład z zapisu z 1881 r. wynika, że Schnurmann ma 38 lat (chociaż miał 10 lat mniej – prawdopodobnie błąd pisarski), w dwadzieścia lat później ma 48 lat, po następnej dekadzie dokumenty mówią tylko o 56 latach. Sophie, pierwsza żona miała 35 lat w 1881 r., 50 w 1901 i 68 gdy umierała w 1905 roku. Możemy snuć tylko rozmaite domysły.

Jeśli chodzi o wykształcenie, to w nekrologu zamieszczonym w Christ’s College Cambridge Magazine podano, że studiował w Rosji, Berlinie, Bułgarii i Krakowie, chociaż nie otrzymał żadnego dyplomu. Gdy dołączył do kadry nauczycielskiej w Cheltenham College przypisano mu doktorat, ale zniknął on już w kolejnych prospektach szkolnych. Mogła to być pomyłka. Nie możemy wykluczyć, że polski Żyd zwykł był zacierać ślady przed tajną policją i antysemitami w Cesarstwie Rosyjskim. Nawyk ten przeniósł do Anglii. Trzeba przyznać, że po uwzględnieniu antysemityzmu angielskiego na przełomie XIX i XX wieku, rosyjski zwyczaj ukrywania prawdy miał uzasadnienie.

Pamiętając o wszelkich brakach w dokumentach dotyczących Schnurmanna, możemy jednak odtworzyć początek jego drogi życiowej w Anglii. Po przyjeździe w 1877 roku ożenił się z Sophią (nazwisko panieńskie nieznane), mieszkanką Londynu, było to przed 1881 rokiem. Nie mamy dokumentów opisujących pięć czy siedem lat pracy. Aczkolwiek w spisach ludności z 1881 r. on i jego małżonka w rubryce zawód wpisują „profesor niemieckiego”. „Profesor” oznacza tutaj „nauczyciela”. W latach 1884-1892 pracował w Szkole Przygotowawczej Świętego Pawła (St. Paul’s Preparatory School), gdzie pozostawił niewiele śladów, jednak wymieniany jest wśród kadry nauczycielskiej (jako J. Nestor-Schurmann) w kronice szkolnej z 1890 r. Przyjmujemy, że uczył takich przedmiotów jak łacina i francuski. Oferował także naukę niemieckiego za 1 gwineę na semestr. W 1892 r. przeniósł się do Cheltenham College, gdzie przebywał do końca swojej kariery nauczycielskiej.

W Cheltenham jego obowiązki nie były zbyt absorbujące. Toteż utworzył Corinth House, niewielką bursę dla chłopców żydowskich. Miał 17 podopiecznych w 1901 i 12 w 1911 r. W latach 1897-1899 jeździł co tydzień do Cambridge, gdzie uczył rosyjskiego pracowników Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Przed 1901 r. on i żona Sophie adoptowali syna Harry’ego, który urodził się w 1883 r. W 1905 r. umarła jego żona, w następnym roku ożenił się z Alice Bergtheil, z Południowej Afryki. Przeszedł na emeryturę w 1914 r., zmarł w 1917 r.

Nie dysponujemy zbyt wieloma danymi, aby opisać osobowość Schnurmanna. Po przyjeździe do Anglii musiał wykazać determinację w zarabianiu pieniędzy. Zajęcia, które podejmował pozwalają przypuszczać, że był osobą zaradną i pracowitą. Szybkie małżeństwo świadczy o uzyskanej stabilizacji finansowej. Powtórne małżeństwo dowodzi także, iż cenił życie rodzinne. Umiał równocześnie nawiązywać pomocne kontakty. W uzyskaniu naturalizacji wspomagał go Henry Charles Matthews, członek parlamentu i minister spraw wewnętrznych. Schnurmann uczył syna ministra w szkole Św. Pawła. Drugą znamienitą osobą był poliglota i edukator Oscar Browning. Schnurmann udzielał mu lekcji rosyjskiego. Przydatną okazała się również przynależność do masonerii, do której został wprowadzony w 1890 roku.

Nestor-Schnurmann zaczynał jako nauczyciel języków, w szczególności niemieckiego, chociaż u Św. Pawła uczył francuskiego, w ten sposób zarabiając na życie. Zachęcony rezultatami swojej pracy nauczycielskiej postanowił też spożytkować znajomość rosyjskiego. Początkowo zamierzał prowadzić naukę języka drogą korespondencyjną. Był pierwszą osobą w Anglii, która oferowała korespondencyjne kursy rosyjskiego. Schnurmann pobierał cztery szylingi za lekcję. Uczniom rozsyłał materiały pisane ręcznie. Nie mógł nadążyć z przygotowaniem kolejnych lekcji. W 1884 r. opublikował podręcznik do rosyjskiego (The Russian Manual). Publikacja była zorientowana na praktyczną znajomość podstaw języka, bez rozbudowanych dygresji gramatycznych. Dlatego też The Russian Manual stanowił krok milowy w nauczaniu rosyjskiego. W 1888 r. Schnurmann wydał Aid to Russian Composition (poradnik pisania) oraz szkolną adaptację tekstu Lermontowa „Bohater naszych czasów”. Miał nadzieję, że ta ostatnia publikacja ułatwi mu otrzymanie pracy w Cambridge University.

Następnym obszarem popularyzacji rosyjskiego było środowisko oficerów armii brytyjskiej. Praca, którą wykonał Schnurmann miała istotne znaczenie. W tamtych latach (około 1885 r.) nikt nie uczył w szkołach i uniwersytetach angielskich rosyjskiego. W przeciwieństwie do profesorów Oxfordu, którzy bagatelizowali języki słowiańskie, sektor militarny przejawiał zainteresowanie językiem rosyjskim. W latach 80. XIX wieku Brytyjczycy obawiali się, że Rosja zamierza zająć Indie, będące wizytówką imperium angielskiego. Współcześni historycy uważają, że Rosjanie nie byli w stanie pokonać Himalajów ani Afganistanu. Jednak ówczesna psychoza wojenna przyczyniła się do promocji języka rosyjskiego.

Od 1885 r. oficerowie stacjonujący w Indiach otrzymali możliwość studiowania rosyjskiego i zdawania egzaminu państwowego. Jeśli uzyskali dwudziestopięcioprocentowy wynik, to mogli dostać urlop roczny i wyjechać na dalszą naukę do Rosji. Do roku 1914 czterystu oficerów zdobyło kwalifikacje językowe pozwalające wykonywać obowiązki tłumacza. W tym czasie uniwersytety opuszczało zaledwie paru absolwentów ze znajomością rosyjskiego.

W 1897 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych zaproponowało Schnurmannowi roczne wynagrodzenie w wysokości 50 funtów, żeby dwa dni w tygodniu uczył w Cambridge University rosyjskiego. Kwota nie była zbyt wielka nawet w latach 90. XIX wieku. Również cotygodniowa podróż koleją przez Bletchley jeszcze w latach 50. XX w. odstraszała pasażerów. Schnurmann od 1896 r. był członkiem Christ’s College – pozycja raczej honorowa i nieformalna, którą zachował do końca życia. W środowisko akademickie wprowadził go Oscar Browning. Przez dwa lata uczył urzędników Foreign Office. Musiał także przez 90 minut tygodniowo asystować akademikom uczącym się rosyjskiego, bułgarskiego lub czeskiego. W 1889 ministerstwo zakończyło finansowanie kursu. Uniwersytet zachęcał Schnurmanna do ubiegania się o lektorat rosyjskiego. Niestety, wybór padł na dr. A. P. Goudy’ego.

Schnurmann nie był najważniejszą postacią w historii brytyjskiej rusycystyki, nie był uczonym w obecnym rozumieniu tego słowa. Niemniej był niekwestionowanym liderem i promotorem nauczania rosyjskiego w Wielkiej Brytanii. Postęp w edukacji dokonuje się dzięki ludziom jego pokroju. Schnurmann posiada imponujące zasługi: pierwszy nauczyciel rosyjskiego w szkole angielskiej, pierwszy lektor rosyjskiego w Cambridge University, pierwszy organizator korespondencyjnych kursów rosyjskiego. Jego Russian Manual z 1884 r. był drugim podręcznikiem napisanym przez mieszkańca Anglii i opublikowanym w UK. W „przyjaznym” podręczniku unikał terminów akademickich i nie deprymował studentów. Niewielu lingwistom z tamtej epoki możemy przypisać podobne dokonania.

Kariera Schnurmanna pozostaje przykładem energii i pomysłowości jaką Rosjanie i Słowianie musieli wykazać, żeby zdobyć środki do życia w XIX wieku. Dzięki temu wzbogacili angielskie środowisko edukacyjne o wartości, które obecnie uważamy za oczywiste. Schnurmann mógł zarabiać ucząc niemieckiego i francuskiego. Tak też czynił i nie potrzebował uczyć rosyjskiego. Mimo wszystko postanowił z ogromnym zaangażowaniem promować rosyjski. Schnurmann mógł być trochę rozczarowany, że prawdziwa eksplozja studiów rosyjskich nastąpiła po 1914 roku, gdy przeszedł już na emeryturę. Udzielał wówczas tylko indywidualnych lekcji. Jednak to on między innymi przygotował przedpole dla tego boomu językowego. My, jego następcy mamy wielki dług wdzięczności wobec Ivana Nestora-Schnurmanna.

Autor: Sławomir Saładaj