Szkoły i szpitale

Gazeta Pabianicka w roku 1990 zamieściła serię tekstów Leszka Ramisza dotyczących szkolnictwa i ochrony zdrowia  w Pabianicach.

Nie wiadomo kiedy powstała pierwsza szkoła w Pabianicach. Pierwsza pisemna wzmianka o szkole, która już wtedy istniała pochodzi z roku 1398 i znajduje się w akcie erekcyjnym pabianickiego kościoła parafialnego św. św. Mateusza i Wawrzyńca.  W części tegoż aktu opisującego grunty należące do kościoła jeden z punktów brzmi: „Tudzież ma proboszcz inny plac dosyć dostatny za placem szkoły ku stronie południowey położony …”

Wiadomo więc na pewno, że w 1398 r. szkoła już istniała i znajdowała się na południe od ówczesnego, wtedy drewnianego, kościółka. Kiedy powstała? W tym czasie, kiedy spisywano ów akt erekcyjny (1398) Pabianice posiadały już prawa miejskie nadane przez kapitułę krakowską w pierwszej połowie XIV w. Kościół parafialny, do którego fundacji przyczynił się arcybiskup Jarosław Bogoria ze Skotnik wzniesiony był prawdopodobnie około połowy XIV w. ponieważ Jarosław był arcybiskupem gnieźnieńskim w latach  1342-1374. Można więc z pewnym prawdopodobieństwem przypuszczać, że kolejną – po wzniesieniu drewnianego kościółka – inwestycją miasta była szkoła. Mogła ona powstać na początku drugiej połowy XIV w. lub nieco później. Oczywiście trzeba tu wyraźnie zaznaczyć, że są to tylko spekulacje.

Drugim kolejnym źródłem pisanym jest Księga Dóbr (Liber Beneficiorum) spisana na polecenie prymasa Jana Łaskiego, gdzie pod rokiem 1510 znajduje się wzmianka o szkole w Pabianicach. I wreszcie w archiwum kapituły krakowskiej (Acta actorium t. VI-20) znajduje się zapis uchwały kapitulnej z 1565 r, mówiący o tym, że nauczyciel szkoły w Pabianicach musi posiadać stopień bakałarza – najniższy stopień nadawany przez ówczesne uniwersytety.

Kiedy w 1583 r. spisywano z budowniczym Ambrożym Włochem z Płocka kontrakt na budowę nowego, murowanego kościoła (zwanego do dziś „starym kościołem”) zawarto w nim m. in. i taki zapis: … ziedny strony od szkoły ma bydź sklepik (sklepienie) z kominem… Wiemy już, że szkoła znajdowała się na południe od kościoła i była albo w jego bezpośrednim sąsiedztwie, albo bardzo blisko położona, stanowiła bowiem pewien punkt orientacyjny.

Wspominając istniejącą w  owych czasach szkołę musimy zdawać sobie sprawę z tego, że była to najprostsza szkółka elementarna, w której zakres wchodziła nauka czytania, pisania i religii. Mieszczanie pabianiccy chyba nie bardzo dbali o swoją szkołę, skoro w 1670 r. kapituła krakowska poleciła miastu pod groźbą kary wybudować nowy budynek szkolny. Kiedy w 1760 r. ogromny pożar zniszczył prawie całe miasto, spłonęła również i szkoła. Sześć lat później wydała kapituła dekret polecający mieszczanom wybudowanie  nowej szkoły oraz utrzymanie bakałarza. Z owych czasów znane są jedynie trzy nazwiska kierowników (rektorów – jak ich wówczas nazywano) tej szkółki, a to: Jan Karwowski – bakałarz (1606), doktor filozofii Jakub z Lutomierska (1630) oraz Chojnacki z końca XVIII w. („Adrian Choynacki obywatel tuteyszy mający lat przeszło 60 uczy dzieci przykładnie y pobożnie, których miewa od piętnastu do dwudziestu” – tak brzmi zapis z protokołu lustracji z 1779 roku).

W czasie II rozbioru Polski (1793) Pabianice znalazły się granicach Prus. W aktach administracji pruskiej znajduje się zapis z 1794 r., że w Pabianicach istnieje „Trivialschule” – szkoła zwyczajna z jednym nauczycielem. Dopiero w 1805 r. Prusacy zorganizowali tę szkółkę tworząc pierwszą w dziejach miasta szkołę miejską z dwoma nauczycielami i jednym pomocnikiem.

Prawdopodobnie w czasach Królestwa Polskiego – a więc po 1815 r. – powstała w mieście druga kolejna szkoła, mianowicie szkoła parafialna utrzymywana ze składek obywateli miasta. Napływ imigrantów niemieckich, czeskich, śląskich, jaki rozpoczął się na dużą skalę po 1825 r. spowodował konieczność utworzenia szkoły parafialnej ewangelików; powstała ona w 1838 r. Można sądzić, że językiem wykładowym był niemiecki. Wiadomo jeszcze i to, że w pierwszej połowie XIX w. oprócz tejże miejskiej szkoły elementarnej i dwóch parafialnych istniała szkoła niedzielno-rzemieślnicza czynna tylko w niedziele i święta. Niestety brak o niej bliższych danych.

Akta m. Pabianic z 1864 r. podają, że w tym czasie istniała w mieście (zapewne wcześniej zorganizowana) dwuklasowa szkoła katolicko-mojżeszowa. Z dwóch uczących w niej nauczycieli jeden był Żydem. Uczęszczało do niej 190 uczniów, z których 19 było Żydami. Szkoła ta mieściła się  w budynku przy ul. Batorego na narożniku Starego Rynku, skąd w 1887 r. przeniesiono ją do nowego budynku przy Starym Rynku 2, tam, gdzie w latach międzywojennych funkcjonowała szkoła powszechna nr 3.

Ostatnie dziesiątki lat XIX w. charakteryzowały się w życiu ekonomicznym miasta silnie rozwiniętym i w dużej części już zmechanizowanym przemysłem, zwłaszcza włókienniczym. Nic więc dziwnego, że dwa – wówczas największe – zakłady włókiennicze: Krusche-Ender i Rudolf Kindler otworzyły w 1886 roku na Starym Mieście własną elementarną szkołę dla dzieci swoich pracowników. Niestety, istniejące źródła nie podają miejsca jej lokalizacji. Wspominając tę szkółkę trzeba zwrócić uwagę na fakt, że zarówno jej program nauczania, jak i rozkład zajęć podporządkowane były potrzebom produkcji, ponieważ wtedy dzieci od 10 roku życia zatrudniane były w fabryce na dwóch 6-godzinnych zmianach roboczych. Edukacja uczęszczających tam dzieci polegała na nauce czytania, pisania, rachowania w zakresie 4 działań, nauce religii oraz zajęć praktycznych przyspasabiających do pracy w fabryce bądź do rzemiosła. Kilka lat później firma Krusche-Ender przy okazji budowy osiedla robotniczego znanego przez starszych pabianiczan pod nazwą „famuły”, zbudowała i otworzyła (1895) nową szkołę przy ul. Skromnej 4 (Wyszyńskiego).

Ostatnie lata XIX w. przyniosły Pabianicom w dziedzinie oświaty powszechnej dwa wydarzenia większej miary, powstały bowiem pierwsze w mieście dwie szkoły średnie: w 1898 r. 7-klasowa szkoła handlowa przy ul. Długiej (dziś Pułaskiego 14), której kontynuacją było późniejsze gimnazjum męskie – dziś I LO – oraz w 1899 r. żeńska szkoła handlowa, której pierwotna lokalizacja nie jest znana. Obie te uczelnie połączono w 1906 r. w jedną koedukacyjną 7-letnią szkołę handlową z polskim językiem wykładowym. Wprowadzenie języka polskiego spowodowało, że szkoła utraciła prawa uczelni państwowej, należy bowiem pamiętać, że Pabianice były wtedy pod zaborem carskiej Rosji. Zreorganizowana szkoła działała od 1906 r. pod nazwą: Średnia Prywatna Szkoła Handlowa.

Tuż przed wybuchem I wojny światowej (stan z roku 1913) na terenie miasta funkcjonowało łącznie  19 placówek oświatowych, a mianowicie:

Szkoły Miejskie Elementarne

3 szkoły 1-klasowe, koedukacyjne, polskie,

1 szkoła 1-klasowa żeńska, polska,

1 szkoła  2-klasowa męska, polska,

1 szkoła  1-klasowa żeńska, niemiecka,

1 szkoła 2-klasowa koedukacyjna, niemiecka,

1 szkoła 1-klasowa koedukacyjna, żydowska.

Szkoły Prywatne

2-klasowa koedukacyjna szkoła Wróblewskiej,

1-klasowa koedukacyjna szkoła małżeństwa Beździków,

1-klasowa szkoła początkowa Towarzystwa Akcyjnego R. Kindler,

1-klasowa szkoła początkowa Towarzystwa Akcyjnego Krusche-Ender.

Szkoły Średnie

Średnia Prywatna Szkoła Handlowa 7-klas.

Wyższa Elementarna Szkoła Rządowa 4-klasy

Prywatna 4- klas. Szkoła Żydowska (z kursem rządowego progimnazjum).

Oprócz tych 16 placówek oświatowych działały jeszcze 3 szkoły początkowe tzw. niedzielno-rzemieślnicze, w których rok szkolny zaczynał się zawsze 2 stycznia.

Przemysłowy charakter Pabianic uzasadniał potrzebę przygotowania zaplecza w postaci kadry technicznej, bo w 1915 r. powołano do życia pierwszą szkołę techniczną (niższego typu), którą już w roku następnym przekształcono w tzw. progimnazjum. Nie znamy miejsca jej lokalizacji. W tym samym czasie powstały dwie dalsze placówki średniego typu:

• w 1915 r. Józefa Jędrychowska otworzyła przy ul. Długiej (Pułaskiego 17) 4-klasowe prywatne gimnazjum żeńskie, które po dwóch latach zreorganizowano, tworząc 8-klasowe Żeńskie Gimnazjum realne;
• w 1916 r. w budynku niemieckiej szkoły elementarnej przy ul. Zamkowej 6 otwarto gimnazjum z niemieckim językiem wykładowym.

W tym samym czasie (1916) zreorganizowano Średnią Prywatną Szkołę Handlową, tworząc 8-klasową Szkołę Realną.

Odzyskanie w 1918 r. niepodległości Polski wymagało wprowadzenia w całym kraju jednolitych zasad nauczania. Tak więc w 1919 r. upaństwowiono najpierw 8-klasową Szkołę Realną (1 VIII 1919 r.), w wyniku czego powstało Męskie Gimnazjum Państwowe im. J. Śniadeckiego, a potem (9 IX 1919) – upaństwowiono 8-klasowe Prywatne Żeńskie Gimnazjum Realne, tworząc Żeńskie Gimnazjum Państwowe im. Królowej Jadwigi.

W 1920 r. uchwałą Rady Miejskiej istniejącą szkołę techniczną przekształcono na szkołę rzemieślniczą przenosząc ją do budynku dawnej szkoły fabrycznej przy ul. Skromnej 4. Szkoła ta po 4 latach otrzymała nowy statut oraz znacznie rozszerzony program nauczania i otrzymała nazwę: Szkoła Rzemieślniczo-Przemysłowa im. Jana Kilińskiego (13 V 1924). Niedługo potem (1926) rozpoczęto przy ul. Tuszyńskiej 21 (dziś ul. P. Skargi) budowę nowego gmachu szkolnego, który oddano do użytku w następnym roku.

W 1924 r. powstał istniejący do dziś kompleks budynków szkolnych przy ul. Zamkowej 65 i Poniatowskiego 2-4, w których ulokowano szkoły nr 5 i nr 11.

W tym czasie miastu przybyła pierwsza uczelnia typu powyżej średniego: seminarium nauczycielskie. Otwarto je 1 IX 1925, w budynku szkół nr 5 i 11. Przetrwało ono do roku 1933, kiedy w wyniku ogólnej reformy szkolnictwa ministra Jędrzejewicza zostało zlikwidowane.

We wrześniu 1926 r. rozpoczęto budowę nowego gmachu  z przeznaczeniem dla gimnazjum żeńskiego. Istniejący do dziś przy ul. Pułaskiego29 budynek oddano w stanie gotowym w rekordowo krótkim czasie: 5 XII 1927.

Z tych krótkich, niepełnych i w kronikarskim skrócie zrobionych zapisków wyłania się przecież wyraźna troska młodych władz państwowych, jak i władz municypalnych o stan oświaty w odrodzonej ojczyźnie.

Ilość szkół powszechnych, bo tak się wówczas nazywały dzisiejsze szkoły podstawowe – w okresie międzywojennego 20-lecia osiągnęła w swojej numeracji liczbę 20. Oczywiście nie wszystkie działały jednocześnie. Do końca czerwca 1939 r. funkcjonowało 12 szkół powszechnych. Szkoły o numeracji od 14 do 20 likwidowano w latach 1927-1935 w miarę doganiania opóźnień w edukacji młodzieży spowodowanych i niewolą, i wojną.

Stan placówek oświatowych na terenie miasta przedstawiał się w 1939 r. następująco: 9 szkół powszechnych – polskich, 1 szkoła powszechna – niemiecka (nr 9), 1 szkoła powszechna żydowska (nr 13) oraz 1 szkoła powszechna-specjalna dla dzieci opóźnionych w rozwoju (nr 4).

Ponadto czynne były 3 szkoły średnie: Męskie Gimnazjum Państwowe im. J. Śniadeckiego, Żeńskie Gimnazjum Państwowe im. Królowej Jadwigi, Gimnazjum Niemieckie i wreszcie 1 szkoła zawodowa: Szkoła Rzemieślniczo-Przemysłowa im. J. Kilińskiego.

W czasie okupacji hitlerowskiej wszystkie szkoły polskie zostały zamknięte. Jedynie obydwa gimnazja polskie funkcjonowały przez kilka tygodni w ciągu października-listopada 1939,  po czym podzieliły losy szkół powszechnych

Polska szkoła rozpoczęła swą działalność w 1945 roku. 6 lutego rozpoczęto lekcje  w gimnazjum (tymczasowo w budynku gimnazjum żeńskiego), a od 10 lutego rozpoczęto stopniowe otwieranie szkół powszechnych (podstawowych).

Historia rozwoju pabianickich placówek oświatowych w czasach po II wojnie światowej jest bardzo bogata w różnorodne wydarzenia. Same tylko wielokrotne zmiany programów nauczania, zmuszające do reorganizacji szkół, nie mówiąc już o zmianach nazw i lokalizacji – są wystarczającym tematem do odrębnego opracowania, które przekracza możliwości artykułu o retrospektywnym charakterze. Ograniczymy się więc do krótkiego zestawienia szkół aktualnie czynnych i tych, które po 1945 roku wznowiły działalność, lecz z różnych powodów zostały później zamknięte.

Szkoły Podstawowe

Nr 1 – istniała już na początku XX wieku Od 1920 mieści się przy ul. Pułaskiego 24. Aktualnie czynna.

Nr 2 – istniała od początku XX w. w starym budynku przy ul. P. Skargi 75. Zamknięto ją w czerwcu 1969 i ponownie otwarto we wrześniu 1971 w nowo otwartym budynku przy ul. Tkackiej 15 nadając jej imię Komisji Edukacji Narodowej. Aktualnie czynna.

Nr 3 – od 1887 czynna w budynku przy Starym Rynku 2 (dziś filia muzeum). Działała do czerwca 1971 r., potem po 18-letniej przerwie otwarto ja ponownie przy ulicy Mokrej 28-34. Aktualnie czynna. Podobno Szkoła nr 3 w latach międzywojennych (od 1933 -?) nosiła imię Króla Jana III Sobieskiego. Może ktoś z Czytelników pomoże rozwiać te wątpliwości?

Nr 4 – istniała  na początku XX wieku przy ul. Warszawskiej 43. Od 1922 r. zamieniono ja na szkolę specjalna dla dzieci opóźnionych w rozwoju psychicznym, przenosząc jednocześnie na ul. Buczka  9 (Kościelna). Została zlikwidowana we wrześniu 1972 r.

Nr 5 – im. Grzegorza Piramowicza. Powstała w 1924 r. w nowo zbudowanym kompleksie budynków przy ul. Zamkowej 65 wraz ze szkoła nr 11, która włączono do Szkoły nr 5 w 1978. Aktualnie czynna.

Nr 6 – im. Adama Mickiewicza. Powstała prawdopodobnie po 1918 roku wraz ze Szkołą przy ul. Mariańskiej 4-6. Zamknięto ją w czerwcu 1979 r.

Nr 7 – Brak danych z okresu międzywojennego. Po 1945 roku czynna była przy ul. Pstrowskiego 8 (Kapliczna). Zamknięto ją w czerwcu 1972 r.

Nr 8 – im. Marii Konopnickiej. Powstała wraz ze szkołą nr 6. Od września 1925 (lub 1926) czynna była w nowym  budynku przy ul. Piotra Skargi. Aktualnie czynna.

Nr 9 – istniała od końca XIX w. jako szkoła niemiecka nr 1 przy ul. Zamkowej 6. Od 1945 czynna do dziś jako szkoła polska.

Nr 10 – brak danych z okresu międzywojennego. Wiadomo jedynie, że mieściła się przy ul. Warszawskiej 36a. Uruchomiona w 1945 r. została zamknięta w czerwcu 1975 r.

Nr 11 – im. Ewarysta Estkowskiego. Powstała wraz ze szkołą nr 5 w 1924 r. w drugiej części nowego wówczas zespołu budynków przy ul. Poniatowskiego 2-4. W czerwcu 1978 została włączona do szkoły nr 5.

Nr 12 – początkowo im.  Stanisława Staszica. Powstała w latach 20. XX w. i mieściła się przy ul. Zamkowej 34. W 1934 roku przeniesiono ją do nowego budynku przy ul. Pułaskiego 32 nadając jej imię Marszałka Józefa Piłsudskiego. We wrześniu 1972 r. przeniesiono do niej dzieci z zamkniętej szkoły nr 4 tworząc dwie szkoły specjalne: podstawową i zawodową. Jesienią 1989 r. szkole oddano do remontu, a dzieci przeniesiono na ul. Bracką 37-39 (szkoła podstawowa) i Bracką 31 (szkoła zawodowa).

Nr 13 – Przed wojna była to szkoła dla dzieci wyznania mojżeszowego. Początkowo mieściła się przy ul. Garncarskiej 23, a później przy ul. Pstrowskiego 8 (Kościelna). Zakończyła swą działalność w czerwcu 1939 r. W 1962 r. oddano do użytku nowy gmach szkolny przy ul. Karolewskiej 16-20 tzw. Szkołę-Pomnik Tysiąclecia, otwierając w nim ponownie szkołę nr 13. Nosi imię Stefanii Sempołowskiej. Aktualnie czynna.

Nr 14 – Brak danych z okresu międzywojennego, jakkolwiek wiadomo, że istniała. Od września 1959 r. szkoła, której nadano imię St. Staszica działa w nowym budynku przy ul. Ostatniej 15 a.

Nr 15 – Istniała w okresie międzywojennym, lecz brak danych o jej działalności. Szkoła ta, aktualnie czynna, funkcjonuje od listopada 1961 w nowym budynku szkolnym przy ul. M. Skłodowskiej-Curie.

Nr 16 – powstała w 1927 r. w budynku adaptowanym po starym młynie przy ul. 20 Stycznia. Zlikwidowano ją przed 1939 r. Jej działalność wznowiono we wrześniu 1963, w nowym budynku przy ul. Bocznej 12. Powiększono ją o nowy, oddzielny budynek dydaktyczny oddany do użytku w lutym 1986. Szkoła nosi imię Władysława Broniewskiego.

Nr 17 – Istniała od 1927 r. i przed 1939 r. została zamknięta. Uruchomiono ja ponownie we wrześniu  1965 w nowym budynku przy ul. Nawrockiego 5-7 nadając imię Ludwika Waryńskiego.

W 1983 r. uruchomiona została szkoła podstawowa specjalna dla dzieci chorych, skazanych na dłuższy pobyt w szpitalu. Szkoła działa na terenie szpitala przy ul. Karolewskiej 68 (Jana Pawła II).

Szkoły średnie

I Liceum Ogólnokształcące im. Jędrzeja Śniadeckiego. Tradycje sięgają Szkoły Handlowej z roku 1898. Od 1919 działa jako Męskie Gimnazjum Państwowe. Od 13 VI 1964 gimnazjum czynne jest w nowym budynku szkolnym przy ul. Moniuszki 132, jako szkoła koedukacyjna.

II Liceum Ogólnokształcące im. Królowej Jadwigi (w latach od 1969 do końca czerwca 1990 – im. St. Wyspiańskiego). Szkoła istnieje od  1915 r. początkowo jako Prywatne Gimnazjum Żeńskie, potem – od 1919 – jako Żeńskie Gimnazjum Państwowe im. Królowej Jadwigi (dziś koedukacyjne). Od 5 XII 1927 aktualnie do dnia dzisiejszego szkoła czynna jest w budynku przy ul. Pułaskiego 29. Przy szkole funkcjonuje liceum dla pracujących.

Szkoły zawodowe

Zespół Szkół Ekonomicznych (Szkoła Handlowa i Liceum Ekonomiczne). Szkoły powstały po 1945 r. czynne są do dziś i mieszczą się w starym budynku dawnej szkoły niemieckiej przy ul. Zamkowej 6.

Zespół Szkół Mechanicznych im. Jana Kilińskiego – jest kontynuacją powstałej w 1915 r. szkoły technicznej. Od 1927 mieści się w specjalnie wybudowanym gmachu przy ul. P. Skargi 21. W 1975 r. szkoła otrzymała nowy budynek warsztatów do zajęć praktycznych. W 1933 r. uczniowie szkoły wykonali pod nadzorem fachowców odlew żołnierza-legionisty  przeznaczony na Pomnik Niepodległości odsłonięty w Pabianicach 12 XI 1933.

Zespół Szkół Odzieżowo- Włókienniczych – powstał w 1951 r. w starym, lecz wykończonym po wojnie budynku przy ul. W. Wasilewskiej 5 (Gdańska). W ciągu lat powojennych był kilkakrotnie reorganizowany pod kątem potrzeb kadrowych miejscowego przemysłu.

Zespół Szkół Elektrycznych (w tym również technikum chemiczne) powstał po II wojnie i od 16 III 1967 mieści się w nowym budynku przy ul. Nowotki 27 (św. Jana).

Zespół Szkół Budowlanych – utworzony w 1963 r. ma swoja siedzibę przy ul. Partyzanckiej 56. Aktualnie czynny.

Medyczne Studium Zawodowe – mieści się w budynku przedwojennego hotelu przy ul. Zamkowej 1. Powstało 1 października 1954 roku jako Państwowa Szkoła Położnych. W połowie lat 60. otworzono w tym samym budynku Państwową  Szkole Pielęgniarską. W 1971 zunifikowano obie szkoły i przemianowano na Medyczne Studium Zawodowe z wydziałami: położnictwa i pielęgniarstwa. W budynku szkoły mieści się również internat dla studiujących. 12 maja 1984 r. szkole nadano imię Stanisławy Leszczyńskiej.

Państwowa Szkoła Muzyczna – placówka powstała w 1945 r. przyjmując  (od 1946) nazwę  Szkoła Muzyczna i Szkoła Umuzykalniająca. Wówczas nie miała ona statusu szkoły państwowej. W 1947 r. przeszła pod opiekę Ludowego Instytutu Muzycznego i nieco później przekształciła się w Społeczne Ognisko Muzyczne. Państwowa szkoła Muzyczna I stopnia powstała 18 września 1967 r. – mieszcząc się wówczas przy Szkole Podstawowej nr 15. W 1968 r. szkole przydzielono budynek przy ul. Grobelnej 6, w którym mieści się do dziś. Od 20 października 1971 awansowała do rangi Państwowej Szkoły Muzycznej II stopnia. Funkcjonuje do dziś.

***

A tak w krótkiej rekapitulacji przedstawia się statystycznie stan czynnych placówek oświatowych naszego miasta: 11 szkół podstawowych, 1 szkoła specjalna przy szpitalu, 1 szkoła podstawowa specjalna dla dzieci opóźnionych w rozwoju psychicznym(2 oddziały – podstawowy i zawodowy), 2 licea (przy jednym z nich liceum dla pracujących), 1 szkoła handlowa i liceum ekonomiczne, 4 szkoły zawodowe i technika, 1 studium medyczne (2 wydziały – położnictwa i pielęgniarstwa), 1 szkoła muzyczna.

W latach 1959-1989 przybyło miastu 10 zupełnie nowych i nowoczesnych budynków szkolnych, a mianowicie: 1959 – Szkoła Podstawowa nr 14, 1961 – Szkoła Podstawowa nr 15, 1962 – Szkoła Podstawowa nr 13, 1963 – Szkoła Podstawowa nr 16,  1964 – ILO, 1965 – Szkoła Podstawowa nr 17, 1967 – Zespół Szkół Elektrycznych, 1971 – Szkoła Podstawowa nr 2, 1983 – Szkoła Podstawowa nr 16 (drugi budynek) i wreszcie w 1989 – Szkoła Podstawowa nr 3.

Posługując się wciąż modną statystyka należy stwierdzić, że od 1959 roku przybywał miastu średnio co 3 lata jeden nowy budynek szkolny. Nie czujemy się kompetentni do oceny – czy jest to dużo, czy mało. Po prostu stwierdzamy ewidentny fakt.

Leszek Ramisz  opracował także dzieje opieki społecznej i zdrowotnej w Pabianicach, które były prezentowane w Gazecie Pabianickiej w 1990 roku. Jest to podsumowanie działalności służby zdrowia i opieki socjalnej w miasteczku na początku  tzw. transformacji  ustrojowej.

Zapiski w aktach kapituły krakowskiej z 1519 r. zawierają polecenie wydane lustratorom pabianickiej włości należącej do tejże kapituły, aby wybrali w mieście miejsce pod budowę kościoła wraz z przytułkiem dla ubogich. Można sądzić, iż polecenie to wykonano, ale decyzja kapituły o rozpoczęciu budowy zapadła ćwierć wieku później. Dopiero bowiem w 1546 r. zlecono ówczesnemu zarządcy dóbr, Piotrowi Porembskiemu, wykonanie uchwały, tj. wzniesienie budynku nazwanego: „przytułek, czyli szpital dla biednych, żebraków ora z dla ludzi wiekiem steranych”. Z tej właśnie okazji nazwa  „szpital” pojawia się po raz pierwszy w dokumentach dziejów Pabianic. Budowa trwała 3 lata. Akta kapituły mówią bowiem pod rokiem 1549 o ”znowa zbudowanym” szpitalu, nakazując administracji dworu dostarczenie żywności  na utrzymanie pensjonariuszy. Czy wraz ze szpitalem-przytułkiem powstał również i kościół? Można sądzić, że tak, jakkolwiek pierwsza wzmianka o nim jest późniejsza, bo z 1571 roku, jednak kościółek ten (wówczas pod wezwaniem św. Leonarda, później pod wezwaniem św. Krzyża już wtedy nazywano „kościołem szpitalnym”, a jego prebendarza- ”proboszczem szpitalnym”.

Szpital - przytułek i stojący obok niego kościółek znajdowały się na skrzyżowaniu dzisiejszych ulic: Kopernika i Skargi. Po drewnianym szpitalu, kilkakrotnie spalonym i odbudowanym, nie pozostało ni śladu; po kościółku, obok którego był również i cmentarz – tylko ruiny, które uprzątnięto na przełomie XIX i XX w. Na resztki jego fundamentów natrafiono raz jeszcze, zupełnie przypadkowo, w 1934 r. w czasie przebudowy ul. Kopernika.

Ale wróćmy do „szpitala”. Akta kapituły krakowskiej jeszcze kilkakrotnie o nim wspominają, a to: w 1645 r. z powodu skargi proboszcza na zdefraudowanie przez kilku rajców miejskich części sum przeznaczonych na jego utrzymanie: w 1653 r. w kontrakcie dzierżawy mówi się o obowiązku dostarczania przez dzierżawcę „według  dawnego postanowienia” żywności na utrzymanie 12 ubogich. A potem kroniki notują już tylko fakty kolejnych pożarów szpitala i jego odbudowy: spłonął w 1760, spłonął ponownie w 1791 – odbudował go wtedy ostatni zarządca kapituły – kanonik Paweł Olechowski. Spalił się znów w 1797, spłonął w 1823 r.  a odbudowano go w 1835 i wtedy otrzymał urzędową nazwę: Dom schronienia dla starców i kalek – i wreszcie ostatni pożar zniszczył go w 1893 r. Odbudowany został w 1896, po raz pierwszy z cegły, ze składek pabianickich przemysłowców oraz z funduszu ubezpieczeniowego, uzyskanego za spalony budynek. Nowy, murowany dom stanął – jak pisze autor monografii Pabianic, Baruch – „na dawnem miejscu przy ul. Tuszyńskiej” (dziś Skargi), co pozwala przypuszczać, że wszystkie kolejne odbudowy dotyczyły starej lokalizacji przytułku, tzn. ulic Kopernika i Skargi w okolicy numerów 37-39.

I tu urywają się zapiski na ten temat. Dopiero w 1914, władze miejskie ulokowały przytułek w nowym, murowanym, piętrowym domu przy ul. Tuszyńskiej 22 (Skargi). Na stojącym do dziś budynku widoczny jest nad środkowym oknem facjaty rok budowy. Dom w latach międzywojennych nosił nazwę: Miejski Przytułek Starców w Pabianicach i finansowany był z budżetu miasta.

Po II wojnie wybudowano przy ul. Wiejskiej 59-61 nowy, 2-piętrowy budynek, który w dniu 20 lipca 1961 przekazano do użytku, lokując w nim emerytów, zwłaszcza samotnych i w złych warunkach materialnych. Ten nowy Dom Rencisty – jak go oficjalnie nazywano – pełnił swe funkcje do maja 1975, kiedy to zamieniono go na Państwowy Dom Pomocy Społecznej, oddając jedną kondygnację jako oddział szpitala dla ludzi starych i przewlekle chorych. Dotychczasowych pensjonariuszy, fizycznie sprawnych i nie odpowiadających kryteriom lekarskim, przeniesiono do nowego, 4-piętrowego budynku po dotychczasowym hotelu robotniczym, na ul. Łaską 86-88, gdzie istnieje do dziś. Obydwa domy podlegają obecnie Wojewódzkiemu Zespołowi Pomocy Społecznej w Łodzi. Dysponują one: - w Domu Rencisty przy ul. Łaskiej – 80 miejscami, - w Domu Pomocy Społecznej przy ul. Wiejskiej – 100 miejscami.

Pensjonariusze mieszkają w pokojach jedno- lub kilkuosobowych, wyposażonych w skromne, lecz porządne umeblowanie i aparat radiowy; w domu przy ul. Łaskiej każdy pokój ma własną łazienkę i kuchenkę. W obydwu domach jest do dyspozycji świetlica z kolorowym telewizorem, stołówka, biblioteka. Mieszkańcom zapewniono stałą opiekę lekarską (internista, psychiatra i specjaliści w miarę potrzeb) i pielęgniarska. Pensjonariusze płacą z własnej emerytury jedynie za obliczony netto koszt wyżywienia – tzw. wsad. I właśnie finanse stały się  dziś węzłowym problemem egzystencji obydwu domów. Sytuacja finansowa jest krytyczna. W chwili obecnej zakup najniezbędniejszych środków czystości pokrywa się  z … funduszu płac. Nie trzeba być ekonomistą, aby wiedzieć, jakie konsekwencje mogą z tego wyniknąć.

Ale wróćmy do dawnych czasów. Miejski Przytułek Starców nie był jedynym domem opieki w Pabianicach. W latach międzywojennych istniał dom starców, założony i utrzymywany przez pabianicka parafię ewangelicko-augsburską. Był to ładny, murowany, parterowy budynek, położony w sporym ogrodzie na zapleczu dzisiejszej szkoły nr 9 przy ul. Partyzanckiej 56 a. Nie wiemy kiedy go zbudowano, wnioskując jednak z jedynej zachowanej jego fotografii mógłby to być budynek z pierwszych lat XX w., o czym świadczyłby styl budowy a przede wszystkim jego naczółkowy, dwuspadowy dach. Dom ten istniał do końca 1939 r.; pensjonariuszami byli ewangelicy, Niemcy, potomkowie rodzin imigrantów niemieckich z XIX w. Losy tego domu w czasach okupacji niemieckiej nie są znane. Po II wojnie mieścił się w nim przez pewien czas również przytułek miejski. Dziś budynek nie istnieje.

Omawiając zagadnienia opieki społecznej w naszym mieście warto jeszcze nadmienić, iż w latach międzywojennych  (nie wiemy od kiedy) istniało przy ul. Japońskiej (dziś Żwirki i Wigury) schronisko dla bezdomnych. W 1928 r. Magistrat m. Pabianic wybudował nowy, 16-izbowy dom przy zbiegu ulic Karolewskiej i Zagajnikowej, oddając go do dyspozycji najbiedniejszych bezdomnych. Dom ten istnieje do dziś i, co ciekawe, jest zamieszkany przez kilka rodzin. Tyle o domach opieki społecznej, z których pierwszy nazywany był wprawdzie „szpitalem”, ale ze szpitalem w dzisiejszym rozumieniu jego funkcji niewiele miał wspólnego.

Pierwsze szpitale

Jak wyglądała opieka zdrowotna pabianickich mieszczan w dawnych czasach? Pierwsza – i chyba jedyna – wzmianka pisemna pochodzi z XVI w. i znajduje się w księgach archiwalnych kapituły krakowskiej. Mianowicie w dniu 15 maja 1580 r. kapitula sprzedała niejakiemu Krzysztofowi  i jego żonie Dorocie, za sumę 12 grzywien łaźnię przy tzw.. dużym stawie w Pabianicach. Z zapisku wynika, iż ów Krzysztof był chirurgiem i balwierzem (fryzjerem) a kapituła, sprzedając prawo wykonywania zawodu, określiła jednocześnie wysokość opłat za czynności chirurgiczne, balwierskie i za korzystanie z łaźni. Dla wyjaśnienia dodajmy, że ów „duży staw” znajdował się przy ul. Grobelnej, a istniejący tam staw dzisiejszy jest jego niewielką pozostałością.

I od czasu tej jedynej wzmianki o pabianickim „chirurgu” kroniki milczą o problemach zdrowotnych miasta przez prawie 300 lat.

Dopiero w połowie XIX w., kiedy Pabianice były już miastem przemysłowym właściciele fabryk zmuszeni byli pod naciskiem inspektorów pracy zająć się zagadnieniami ochrony zdrowia swoich pracowników i świadczeniami materialnymi na ich rzecz w czasie choroby. Byli zmuszeni, ponieważ obowiązki z tego tytułu ciążyły na nich od dawna, od czasu wydania przez rząd Królestwa Polskiego w latach 1816-1823 odpowiednich w tej kwestii aktów prawnych. Tak więc w 1869 r. przy największej pabianickiej fabryce włókienniczej Beniamina Kruschego powstała w mieście kasa chorych działająca na podstawie przepisów zwanych „Statutem Kasy dla chorych robotników i robotnic w fabryce Beniamina Kruschego w Pabianicach”.

Czternaście lat później – 1 VIII 1883 – ta sama firma, już jako spółka pod nazwą „Krusche i Ender” otworzyła w wynajętym domu przy ul. Zamkowej (nie znam dokładnej lokalizacji) pierwszy w historii Pabianic szpital, a właściwie szpitalik  fabryczny, bo liczył on zaledwie 6 łóżek. Po 2 latach (1885) został przeniesiony na ul. św. Rocha i powiększony do 10 łóżek. W miarę rozwoju i powiększania się firmy szpitalik ów okazał się niewystarczający. W 1909 r. zbudowano i oddano do użytku nowy budynek szpitalny z pięćdziesięcioma łóżkami przy ul. św. Rocha 8, gdzie jako przychodnia lekarska istnieje do dziś (tzn. 1990 r.). Wówczas zatrudniał on 3 lekarzy, 2 felczerów i 2 pielęgniarki

Kiedy w czerwcu 1914 r. powstała Kasa Chorych wspólna dla wszystkich tkalń w mieście, szpital oddano do jej dyspozycji. W 1922 r. w mieście powstała ogólna Kasa Chorych dla wszystkich zatrudnionych i wtedy ów szpital firmy Krusche-Ender i znajdujące się tam ambulatorium oddano na potrzeby kasy. Wraz z nim oddano również i drugi szpital fabryczny firmy Rudolf Kindler. Obydwa obiekty funkcjonowały aż do wybuchu II wojny, będąc od 1933 r. szpitalami Ubezpieczalni Społecznej.

Pierwszy szpital miejski powstał w 1907 r. w nowym, specjalnie do tego celu wzniesionym budynku. Został zbudowany przy ul. Szpitalnej 2 z inicjatywy władz miejskich i przy finansowej pomocy społeczeństwa Pabianic. Szpital, któremu nadano imię dra Biernackiego (dr Edmund Faustyn Biernacki, 1866-1911, lekarz-patolog, odkrywca metody badania szybkości opadania krwinek czerwonych w osoczu krwi – tzw. O.B.) pełnił swą funkcję aż do połowy 1981 r., kiedy to oddano go do kapitalnego remontu przenosząc wyposażenie do nowego budynku. W ostatnich latach mieścił się w nim oddział ginekologiczny, położniczy i – w odrębnym budynku – zakaźny.

https://polona.pl/item/pabianice-szpital-miejski-stadtisches-krankenhaus,Njk4ODE2Njc/0/#info:metadata

W 1908 r. kolejna pabianicka fabryka włókiennicza, Rudolf Kindler, wybudowała własny szpital fabryczny przy ul. Bocznej 20 (dziś ulica Żeromskiego). I ten szpital od 1922 r. służył ogólnej Kasie Chorych, a od 1933 – Ubezpieczalni Społecznej i funkcjonował również do połowy 1981 r. Przed jego likwidacją mieściła się w nim interna, chirurgia, oddział dziecięcy oraz gabinet rentgenologiczny. Obecnie (1990), po adaptacji urządzono w nim przychodnię pulmonologiczną i hotel dla pielęgniarek.

https://polona.pl/item/pabianice-spital-kindlera-kindler-s-hospital,Njk4ODE2NDU/0/#info:metadata

Ale ochrona zdrowia to nie tylko szpitale. W 1914 r. przy ul. Gdańskiej 6 otworzono pierwsze miejskie ambulatorium dla ogółu mieszkańców miasta. W 1927 r. powstała w mieście filialna placówka lekarza powiatowego; w czerwcu 1929 – pabianicki oddział PCK, a w listopadzie 1929 – Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem. I wreszcie w końcu 1934 r. przy ul. Moniuszki 64 w dawnym pałacyku Gustawa Preissa otworzono schronisko dla nieuleczalnie chorych psychicznie – tzw. Dom św. Antoniego.

Przed wybuchem II wojny światowej w 1939 r. stan obiektów ochrony zdrowia i opieki społecznej w Pabianicach przedstawiał się następująco; 3 szpitale, 1 ambulatorium, 1 Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem, 3 domy opieki społecznej (katolicki, ewangelicki, psychiatryczny), 6 aptek prywatnych oraz 1 apteka Ubezpieczalni Społecznej (Pułaskiego 17). Ponieważ stan liczebny mieszkańców miasta wynosił wtedy około 53,2 tys. osób – na 1 aptekę przypadało średnio ok.  7600 osób.

Służba zdrowia

Po zakończeniu II wojny w wyniku zmian ustrojowych ochronę zdrowia w całym kraju zapewniała w przeważającym stopniu społeczna służba zdrowia umożliwiająca ubezpieczonym pracownikom bezpłatne korzystanie z opieki lekarskiej zarówno w lecznictwie otwartym (przychodnie), zamkniętym (szpitale) jak i w przypadkach pomocy doraźnej (pogotowie lekarskie). Przekształcenia te, a więc likwidacja różnych równolegle działających organizacji służby zdrowia w tym i Ubezpieczalni Społecznej odbywały się stopniowo w latach 1948-1952. W listopadzie 1950 r. zaczęło powstawać w Pabianicach lecznictwo zakładowe, w 1951 r. – tzw. wydział zdrowia podległy Miejskiej Radzie Narodowej; od 1975 r. zaczął działać  ZOZ (Zespół Opieki Zdrowotnej) podzielony na 2 odrębne zespoły: ogólny i przemysłowy. W grudniu 1962 r. otwarto pierwszą, a w 1963 r. drugą spółdzielnię lekarzy specjalistów, które w 1988 połączono przenosząc do adaptowanych pomieszczeń w bloku przy ul. XX-lecia 3.

15 lipca 1974 r. rozpoczęto przy ul. Karolewskiej 68 budowę nowego, dużego szpitala miejskiego. Jego projekt przygotowany był dla Pabianic już na początku lat 50., na skutek jednak niezrozumiałego  negatywnego stanowiska ówczesnej Rady Narodowej przekazany został do Zgierza. Budowę nowego szpitala zakończono w styczniu 1981 r. likwidując i przenosząc do niego stopniowo w ciągu 5 kolejnych miesięcy szpital przeciwgruźliczy z ul. Nowotki (św. Jana) 33 (powstał on w 1955 lub 1956), przychodnię z ul.  Gwardii Ludowej (św. Rocha) 8 oraz stację pogotowia ratunkowego z ul. Kościuszki 25.

W lutym 1981 r. otwarto przy ul. Dąbrowskiego 46 tzw. Dom Dziennego Pobytu przeznaczony dla emerytów, zwłaszcza dla ludzi w podeszłym wieku, samotnych, ”zagubionych w życiu” i mających trudności w samodzielnym zorganizowaniu życia towarzyskiego. Dla pensjonariuszy tego domu placówka otwarta jest codziennie od 8 do 16 zapewniając im 3 posiłki odpłatne za tzw. wsad oraz zorganizowane spędzenie czasu. Dom jest aktualnie (1990) czynny w pełnej obsadzie 35 miejsc.

W kwietniu 1983 r. otwarto przy ul. Wiejskiej 58 nowo zbudowany odrębny pawilon będący oddziałem psychiatrycznym szpitala. Dotychczasowe stare poszpitalne budynki oddano do remontu: - do budynku przy ul. św. Rocha powróciła przychodnia rejonowa; - w dawnym szpitalu przy ul. Żeromskiego otwarto przychodnię pulmonologiczną oraz urządzono hotel dla pielęgniarek; - z budynku przy ul. św. Jana 33 zrezygnowano; - budynek przy ul. Szpitalnej nie jest jeszcze całkowicie skończony, ale w kwietniu 1990 otwarto w nim przychodnię chorób żylakowych i oddział dermatologiczny; po całkowitym zakończeniu remontu przewiduje się uruchomienie oddziału leczenia żylaków dla pacjentów z całego województwa łódzkiego ponieważ obiekt ten został w 1983 r. przejęty przez ZOZ w Łodzi.

Gwałtowne i nie spotykane dotąd w naszych dziejach zubożenie społeczeństwa polskiego spowodowało konieczność udzielania doraźnej pomocy ludziom, zwłaszcza emerytom, którzy raptem znaleźli się w skrajnej nędzy. Dla najbiedniejszych zorganizowano w październiku  1989 r. wydawanie w barze ”Słonecznym” przy ul. XX-lecia (Wyszyńskiego) bezpłatnych obiadów. Jako kryterium przyznania talonu obiadowego przyjęto początkowo wysokość emerytury lub renty w sumie 120 tys. zł miesięcznie, podnosząc co kwartał sumę dochodów do wysokości zgodnej z dzisiejszą decyzją o minimum socjalnym, równym 368 tys. zł. Obecnie kuchnia wydaje dziennie około 170 obiadów dla najbiedniejszych.

Niezależnie od Ośrodka Pomocy Społecznej przy Radzie Miasta działają jeszcze dwie organizacje w ramach akcji pomocy społecznej: Oddział PCK (ul. Pułaskiego 17) roztaczający opiekę nad ludźmi niepełnosprawnymi i chorymi w domu, wymagającymi opieki lekarskiej – oraz – powstały w lipcu 1961 r. Państwowy Komitet Pomocy Społecznej (Gdańska 6) opiekujący się ludźmi starymi i samotnymi. PKPS udziela pomocy w naturze (żywność, odzież), pomaga w zakupach, w pracach domowych, prowadzi tzw. akcję zimową dostarczając zapasów na zimę (ziemniaki, cebula, jabłka). Akcją tą objęto w bieżącym (1990) roku około 100 osób.

Zróbmy teraz krótki bilans działających w naszym mieście (1990 rok) placówek opieki zdrowotnej i społecznej.

• szpital: 552 miejsca dla dorosłych i dzieci, 60 miejsc dla noworodków, 120 miejsc w oddziale psychiatrycznym.
• 40 przychodni lekarskich: 4 rejonowe, 9 zakładowych, 26 specjalistycznych (18 przy szpitalu i 8 w mieście) oraz 1 przychodnia dla członków ZBOWiD.
• oddział dermatologiczny, poradnia chorób żylakowych – podlegają ZOZ w Łodzi.
• 7 aptek, w tym 2 prywatne nie wykonujące receptury leków złożonych, prowadzą sprzedaż gotowych specyfików; na 1 aptekę przypada obecnie około 10.700 osób.
• 2 domy opieki społecznej z ilością 180 miejsc łącznie.
• 1 dom dziennego pobytu – 35 miejsc.
• 1 kuchnia opieki społecznej.
• 204 lekarzy, w tym 98 osób w lecznictwie zamkniętym (podano pełne etaty pracy, nie uwzględniono spółdzielni lek.)
• 35 lekarzy-stomatologów.
• 54 położne w tym 49 osób w lecznictwie zamkniętym.
• 266 pielęgniarek.
• transport sanitarny dysponuje 14 karetkami pogotowia.

****

Jedną z ważniejszych inicjatyw podjętych w Pabianicach w okresie zaborów na początku XX wieku była budowa szpitala miejskiego.

Sprawą tą zajęło się grono tutejszych fabrykantów i obywateli miasta z inicjatywy dr. Ignacego Broniewskiego. Ich pomysł znalazł szybko poparcie zarządu miejskiego. W grudniu 1903 r. odbyło się posiedzenie, na którym jednomyślnie postanowiono przeznaczyć na budowę szpitala z kasy miejskiej 15. 000 rubli i plac o powierzchni 3,5 morgi po starej cegielni. Opracowanie szczegółowego planu powierzono inż. Markowskiemu, architektowi powiatu łaskiego.

Na budowę szpitala poważne sumy pieniędzy ofiarowali fabrykanci pabianiccy. Najwięcej wyasygnowała firma „Krusche i Ender” – 10. 000 rubli, na drugim miejscu znalazła się fabryka „R. Kindlera” – 9.050 rubli. W dalszej kolejności były: fabryka papieru „Robert Saenger” – 2.500, Pabianickie Towarzystwo Przemysłu Chemicznego – 1.500 rubli, fabryka włókiennicza Hermana Fausta – 500 rubli i właściciele cegielni -424 ruble. Reszta kosztów budowy pokryta została z drobnych dobrowolnych ofiar.

Budowę szpitala rozpoczęto w 1904 r. Prace nad realizacją zamierzenia prowadził specjalny komitet pod nadzorem Rady Opiekuńczej Powiatowej. Ogólny koszt budowy i urządzeń centralnego ogrzewania oraz wodociągów i zaopatrzenia w meble, bieliznę itp. wynosił 48.467 rubli i 89 kopiejek. Szpital był ostatecznie oddany do użytku w 1908 r.

W momencie uruchomienia placówka posiadała 35 łóżek i dzieliła się na oddziały: chirurgiczny, wewnętrzny, zakaźny i psychiatryczny. Pierwszy zarząd szpitala stanowili: Teodor Ender – przemysłowiec, kurator szpitala z ramienia Rady Opiekuńczej Powiatowej; Teodor Hadrian – przemysłowiec, członek zarządu, Rudolf Budziński – kupiec, kasjer, i dr Ignacy Broniewski – dyrektor szpitala. Od samego początku istnienia szpitala zarząd miasta asygnował z kasy miejskiej po 2.000 rubli rocznie tytułem stałego subsydium, z którego szpital korzystał aż do chwili wybuchu I wojny światowej w 1914 r.

W szpitalu miejskim w 1912 roku leczyło się 365 chorych (w tym na oddziale dla umysłowo chorych -23). Pacjenci spędzili w szpitalu 12.865 dni (na jednego chorego przypadło więc 35 dni). Z chwilą wybuchu wojny od sierpnia 1914 r. szpital pozostawał pod nadzorem władz wojskowych rosyjskich, a następnie niemieckich. W 1915 r. został definitywnie przekazany miastu.

W 1920 r. zlikwidowano oddział dla umysłowo chorych i zamieniono na oddział dla chorych zakaźnych, liczący 20 łóżek. W 1928 r. magistrat urządził w szpitalu salę operacyjną, którą wyposażył w narzędzia chirurgiczne, niezbędny sprzęt i aparaty. Oprócz tego zainstalowano specjalną pompę elektryczną, łóżeczka dla noworodków i cztery nowe wanny.

W 1929 r. szpital posiadał oddziały gruźliczy, zakaźny, wewnętrzny i chirurgiczny z 3 łóżkami dla położnic. Personel składał się z 20 osób (2 lekarzy, 1 felczera, 4 pielęgniarek, 1 gospodyni i 12 osób służby).

W 1933 r. szpital miejski został wydzielony jako jednostka samowystarczalna i posiadający własną radę szpitalną, w skład której wchodzili: prezydent miasta Pabianic jako przewodniczący, lekarz powiatowy, lekarz miejski, dwóch obywateli miasta Pabianic oraz dyrektor szpitala.

W latach trzydziestych w szpitalu podniesiono poziom lecznictwa. Zakupiono kilka aparatów (m. in. lampę kwarcową, aparat do transfuzji krwi, aparat tlenowy) oraz stół operacyjny. Wybudowano kaplice przedpogrzebową, urządzono salę sekcyjną. W 1937 r. szpital mógł pomieścić 87 chorych. Jego obsługę stanowili: dyrektor szpitala – chirurg, ordynator – internista i lekarz miejscowy. W 1938 r. rozpoczęto nadbudowę I piętra na skrzydle głównego szpitala, przeznaczonego na oddzielny oddział położniczo-ginekologiczny. Po ukończeniu tego oddziału placówka liczyła 110 łóżek. Dyrektorem szpitala był dr Tadeusz Meyer. (Robert Adamek „Szpital miejski”, Nowe Życie Pabianic na niedzielę, nr 36/2005 r.)

Autor: Sławomir Saładaj