Łaski i Romer

Bliskie relacje  Pabianic z Krakowem – stolicą królestwa, owocowały licznymi wizytami i pobytami w miejscowym dworze humanistów, teologów, polityków etc. W Pabianicach bywał Jan Łaski i tutaj zaczął prowadzić swoje zapiski zwane „Testamentem Łaskiego”. Raptularz zawiera wiele cennych informacji o jego działalności zwłaszcza w szeroko pojętych kwestiach finansowych związanych z dochodami, wydatkami na różne cele, liczne fundacje, czy promowanie własnej rodziny i budowę podstaw jej potęgi w zmieniających się realiach politycznych i społecznych.

Jan Łaski (1456-1531) - kanclerz koronny i prymas Polski. Jako prawdziwy polski książę Kościoła żył  na wielkiej stopie otoczony wspaniałym blaskiem zewnętrznym. Posiadał nie tylko w Gnieźnie, ale i w Krakowie dwór, urządzony na wzór dworu królewskiego, któremu olbrzymie dochody arcybiskupie dodawały wpływu i świetności. Umiał skupiać wokół siebie wszystkich. którzy jakiekolwiek wybitne zajmowali stanowisko, przyciągał bowiem znakomitymi zdolnościami, znajomością zagadnień państwowych. W jego domu spotykano senatorów i posłów zagranicznych, do niego zjeżdżali się biskupi, u niego odbywały się narady w sprawach najważniejszych. Pisano, że był to mąż niepospolitej dzielności charakteru, obdarzony rzadką bystrością umysłu i szczególną predylekcją do spraw politycznych.  Należał do najwybitniejszych postaci historycznych  wieku XVI.

„Testament” zaczął spisywać 15 października 1495 roku w Pabianicach.

O ”Testamencie” pisał m. in. Heinrich Zeissberg – „Johannes Łaski Erzbischof von Gnesnen (1510-1531) und sein Testament”, Wiedeń 1874.

Łaski began writing his last will and testament on Thursday, 15 October 1495 in Pabianice. Ever since that moment he had it close at hand and constantly added new entries.

http://kanclerz.cba.pl/node/30

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_%C5%81aski_(prymas)

Adam Romer (1566-1618), utalentowany latynista i dobry znawca greczyzny,  humanista, profesor Uniwersytetu Krakowskiego opracował podczas pobytu w Pabianicach podręcznik retoryki.

W  roku 1593  ogłosił zwięzły zarys teorii wymowy (De informando oratore libri tres) z interesującą przedmową, w której przedstawił wychowawcze cele i zadania nauczania retoryki jako środka do kształcenia charakteru i poszerzania ogólnej wiedzy.

Podręcznik, opracowany w r. 1592 w gościnie u archidiakona i oficjała krakowskiego Stanisława Krasińskiego w Pabianicach, dokąd Romer schronił się przed zarazą w drodze powrotnej z Warszawy, gdzie bawił zapewne jako delegat Uniwersytetu. Podręcznik mimo swego elementarnego charakteru również wszedł do programu nauczania Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Krakowskiego.

W 1610 r. ogłosił wybór 10 mów Cycerona (M. Tulli Ciceronis Orationes”) z własnym komentarzem i obszerną przedmową skierowaną do biskupa krakowskiego Piotra Tylickiego, w której nie tylko zachęcał go do podjęcia reformy uczelni, ale poddał zjadliwej krytyce panujące w niej stosunki, w szczególności nieuctwo i zaniedbanie obowiązków przez profesorów, którzy tylko pozornie pracują na przypadkowo uzyskanych katedrach, zajęci wyłącznie pilnowaniem swoich beneficjów, dziesięcin, gruntów, podróżowaniem i sprawami sądowymi.

Pozwany 12 V 1610 r. przed sąd rektorski i oskarżony o to, że w wydanym bez wiedzy i zgody Uniwersytetu druku „ad instar pasquilli” ośmielił się oczernić „kondycję, stan i obyczaje” profesorów oraz poniżyć dobre imię uczelni został skazany na pozbawienie katedry i wykluczenie z grona profesorskiego. Samą zaś książkę polecono wycofać z obiegu i usunąć z niej przedmowę.

Ufny w poparcie Tylickiego, którego był niewątpliwie głównym doradcą i poplecznikiem, oświadczył, że jego krytyka dotyczyła tylko części profesorów i miała pomóc w zamierzonym przez biskupa dziele reformy, zresztą sam jako duchowny, prepozyt sprawujący opiekę duszpasterską nie uznaje w tej sprawie jurysdykcji  uniwersyteckiej. Surowy wyrok nie zrobił zresztą na nim większego wrażenia, skoro wkrótce wyjechał do Włoch wpisując się w jesieni 1610 r. do albumu nacji polskiej w Padwie, skąd wyruszył do Rzymu, gdzie miał uzyskać doktorat teologii.

Po powrocie (1611) jak łatwo było przewidzieć, w postępowaniu apelacyjnym został przez sąd biskupi oczyszczony z zarzutów, przywrócony do praw i obowiązków członka  Uniwersytetu, a wyrok rektorski unieważniono. Resztę życia spędził w osamotnieniu na probostwie św. Mikołaja pracując nad traktatami teologicznymi, których wydaniu miały mu ponoć przeszkodzić przewlekłe procesy o zatrzymane dochody prepozytury i czynsze dla szpitala św. Mikołaja.

Mimo rozdźwięków, jakie go po 1610 r. poróżniły z Uniwersytetem nie zapomniał o swojej macierzystej uczelni, ustanawiając w testamencie fundację stypendialną dla czterech studentów pochodzących ze Stężycy (miejscowość rodzinna Romera)  oraz zapis na altarię i aniwersarz w kościele św. Mikołaja. Zapisał ponadto  Kolegium Większemu dwa nabyte w 1607 r. domy przy ul. św. Anny (w r. 1643 powstało na ich miejscu Kolegium Nowodworskiego) z obciążeniem na rzecz kościoła i szkoły parafialnej św. Anny oraz wikariuszów  św. Mikołaja. Zmarł w Krakowie 13 II 1618 r. (Polski Słownik Biograficzny)

https://cac.historia.uj.edu.pl/notatka-tworczosc/293818

Autor: Sławomir Saładaj