Lotnicy
A pomniejsz czcionkę A standardowy rozmiar A powiększ czcionkęZ Pabianic wywodzą się dziesiątki pilotów wojskowych i cywilnych. W pamięci zapisali się szczególnie lotnicy z okresu drugiej wojny światowej. Najbardziej znany jest major dyplomowany Eugeniusz Wyrwicki, ale warto również przypomnieć innych podniebnych bohaterów.
Witold Jaroszka
W wojnie obronnej 1939 roku szczególnie wyróżniła się 132 Eskadra Myśliwska, wchodząca w skład III Dywizjonu Myśliwskiego Lotnictwa Armii „Poznań”. Dywizjon walczył do połowy września, notując wiele zestrzeleń samolotów wroga. 132 Eskadra stopień gotowości bojowej osiągnęła w połowie sierpnia, zaś 24-25 sierpnia dokonano tylko ostatecznych uzupełnień sprzętu i personelu. Dowództwo jej sprawował kpt. pilot Franciszek Jastrzębski.
Właśnie do tej Eskadry na przełomie lipca i sierpnia 1939 roku skierowany został 24-letni pabianiczanin, absolwent szkoły podstawowej nr 6 oraz Gimnazjum i Liceum im. Jędrzeja Śniadeckiego, a później Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie (Szkoła „Orląt”) – ppor. pilot Witold Jaroszka. Agresja hitlerowskich Niemiec zastała Eskadrę na lotnisku polowym w Dzieżnicy koło Wrześni, po dwóch dniach trzeba było stale zmieniać lotniska. Niemcy posuwali się szybko w głąb naszego kraju.
8 września dowódca lotnictwa Armii ”Poznań” mjr dypl. pilot Jan Koźmiński wydał rozkaz ewakuacji zbędnego sprzętu lotniczego do Kierza pod Lublinem. Witold Jaroszka wraz z innymi pilotami wyznaczony został do wykonania rozkazu. Zdołał jednak uprosić dowódcę III Dywizjonu, świetnego pilota Mieczysława Mullera, aby zostawił go jako pilota bojowego.
Następnego dnia z lotniska polowego Ostrowy, znajdującego się między Krośniewicami a Lublinem Kujawskim, patrol dwóch samolotów pilotowanych przez ppor. Jaroszkę i ppor. Alfonsa Kabata wystartował, aby osłaniać przegrupowujące się do bitwy nad Bzurą dywizje polskie. Po wykonaniu zadania zostali zaatakowani przez kilka meserszmitów. Była to nierówna walka. Ppor. Jaroszka skierował samolot lotem nurkowym, aby następnie w locie koszącym utrudnić Niemcom skuteczny atak i oderwać się od nich.
Niestety, przy wyciąganiu maszyny z nurkowania, samolot został trafiony seriami i zaczął płonąć. Pozostało jedno wyjście: skok ze spadochronem. Jednak ziemia była za blisko, spadochron nie otworzył się i ppor. Jaroszka spadł na drzewo, w pobliżu lotniska. Mimo pomocy polskich żołnierzy zmarł. Nocą z 9 na 10 września jego koledzy wykonali drewnianą trumnę, w mundurze bojowym pochowano go na terenie dworskiego parku w Krośniewicach. Tak zakończył się ostatni lot bojowy pabianiczanina, ppor. Witolda Jaroszki.
Dzięki staraniom rodziny 6 października 1939 roku przeprowadzono ekshumację. Spoczywa obecnie na cmentarzu w Pabianicach, w grobie otoczonym opieką rodziny.
Ppor. pilot Alfons Kabat podziurawionym kulami PZL-11c wylądował na lotnisku. Po wyłączeniu silnika zemdlał.
Witold Jaroszka miał 24 lata, osiem miesięcy i dwa dni życia. Stracił je przedwcześnie w walce z barbarzyńcami w obronie Ojczyzny.
Eugeniusz Ebenrytter
Eugeniusz Ebenrytter (1915-1976) pochodził z rodziny polsko-niemieckiej, jednak jego ojciec zawsze czuł się Polakiem. Po maturze w gimnazjum im. Śniadeckiego wstąpił do Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie, którą ukończyli nasi najwybitniejsi piloci wojskowi.
1 września 1939 roku znalazł się w 32. Eskadrze Rozpoznawczej, wchodzącej w skład Armii „Łódź”. Na karasiu startował z lotniska w Sokolnikach koło Zgierza. Załoga samolotu ppor. Ebenryttera docierała nawet nad Wrocław. Przez Rumunię i Francję, gdzie dostał przydział do Dywizjonu Rozpoznawczego, znalazł się w Anglii, latając w 307. Nocnym Dywizjonie Myśliwskim. Po powrocie ze Szkoły Strzelania Powietrznego brał udział w walkach w składzie 302. Poznańskiego Dywizjonu Myśliwskiego. 14 października 1944 roku w trakcie lotu bojowego nad Belgią został zestrzelony. Wrócił do kraju zaraz po wojnie z żoną Francuzką. Przez kilka lat był szykanowany, pracował jako… tkacz. Dopiero w 1956 roku został pilotem – oblatywaczem w Mielcu. Zmarł w Australii.
Władysław Kiedrzyński
Władysław Kiedrzyński urodził się w 1914 r. w Pabianicach, przy obecnej ulicy Armii Krajowej 7. Po ukończeniu Szkoły Podstawowej nr 5 wstąpił do Szkoły Mechanicznej przy ulicy Piotra Skargi.
Mając 16 lat wstąpił do Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Bydgoszczy. Był absolwentem podstawowego kursu pilotażu w Sadkowie koło Radomia uzyskując stopień plutonowego. Został pilotem myśliwskim – służąc kolejno: w 5 pułku lotniczym w Lidzie oraz w 1 pułku myśliwskim w Warszawie.
We wrześniu 1939 roku w 114 Eskadrze Warszawskiej Brygady Pościgowej zestrzelił niemiecki samolot, zaś drugi uszkodził. Po internowaniu w Rumunii przedostał się do Francji walcząc tam w kluczu myśliwskim, osłaniającym bazę portu La Rochelle. W Anglii od 1941 do 1943 roku służył w 316 Dywizjonie Myśliwskim Warszawskim. Wykonywał m.in. loty obronne - port Bristol, eskortował konwoje morskie, brał udział w nalotach na niemieckie obiekty zlokalizowane we Francji. W międzyczasie ukończył Szkołę Podchorążych, awansując na stopień podporucznika. Zestrzelił samoloty -2,5.
Ranny i poparzony wyskoczył ze spadochronem z płonącego samolotu. Po wyleczeniu został kontrolerem lotniczym w Northolt pod Londynem. Wojnę ukończył w stopniu porucznika. Pozostał w Anglii.
Marian Wędzik
Marian Wędzik (1911-1977). Pochodził z biednej, robotniczej rodziny, mieszkał przy ul. Moniuszki. W 1934 roku ukończył kurs podstawowego pilotażu w Sadkowie k. Radomia, w fili CWOL, zaś w 1935 roku – kurs wyższego pilotażu w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. We wrześniu 1939 roku na PZL P-7 bronił Dęblina, po ewakuacji Szkoły wraz z grupą innych pilotów przez Rumunię dostał się do Francji. Odbył tam loty bojowe w 1/145 Dywizjonie Myśliwskim Finlandzkim.
W Anglii skierowano go do słynnego z Bitwy o Anglię Dywizjonu Myśliwskiego nr 302. Latając na samolotach typu hurricane oraz na najlepszym angielskim myśliwcu: spitfire zestrzelił na pewno 2,5 samolotów niemieckich. Jako doświadczony pilot został skierowany do szkolnictwa lotniczego. Wojnę ukończył w stopniu porucznika. Po powrocie do kraju był pilotem komunikacyjnym w PLL „Lot”, zmarł w Szwecji pracując tam w placówce ”Lotu”. Pochowany w Warszawie.
Jan Podsiadłowicz
Plutonowy podchorąży pilot Jan Podsiadłowicz, urodzony w 1917 roku w Głownie, od pierwszego roku życia wychowywał się w Pabianicach. W 1931 roku ukończył Szkołę Podstawową nr 5, zaś potem Gimnazjum Matematyczno-Przyrodnicze im. Jędrzeja Śniadeckiego. Podczas nauki w gimnazjum odbył roczny kurs teoretyczny z zakresu budowy szybowców, zasad aerodynamiki, meteorologii i pilotażu. Wakacje 1935 roku spędził na kursie szybowcowym w Złotienowej, zaś następne wakacje na szkoleniu na samolotach RWD-8 na Lublinku.
Od stycznia 1939 roku, po ukończeniu kursu unitarnego w Szkole Podchorążych przy 31 pułku piechoty w Łodzi, podjął naukę w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Sadkowie. Po ogólnym przeszkoleniu został pilotem myśliwskim, latającym na samolotach RWD-8, Lublin R-XIII, PWS-24 i PZL-7. Otrzymał skierowanie do III pułku lotniczego w Poznaniu, jednak wybuch II wojny światowej zastał go w Sadkowie. Opowiada: „Tam, eskadra Dornierów zrzucając przeszło dwieście bomb zniszczyła nasze lotnisko. Zginęło 16 pilotów, moich kolegów. Lotnisko było bezbronne, w końcu sierpnia 1939 roku zostało wyposażone w … dwa automatyczne, szybkostrzelne działka przeciwlotnicze – Boforsy, ale bez obsługi. Do tego większość naszych samolotów miała wymontowane silniki, które wywieziono do Warszawy. Na rozkaz zastępcy komendanta, majora Sὕssa, Polaka narodowości niemieckiej miano nas wysłać pod Tarnopol, gdzie rzekomo czekały na nas montowane na miejscu myśliwce angielskie. Mieliśmy, po krótkim przeszkoleniu startować do lotów bojowych. Owszem, wywieziono nas za Puławy, zaś samochód wrócił po obsługę techniczną. Nie doczekaliśmy się ani samochodu, ani mechaników i po kilku dniach oczekiwania ruszyliśmy pieszo do Rumunii. Szliśmy nocami, śpiąc za dnia, nękani nalotami, działaniami dywersyjnymi – w tym band ukraińskich . Tuż przed granicą rumuńską „wzięła nas pod opiekę” zmotoryzowana jednostka Armii Radzieckiej.
Zaczął się marsz na wschód, w ewakuowanych grupach. Korzystając z zamieci uciekłem, docierając po wielu perturbacjach do domu. Tu zostałem aresztowany przez przedwojennego kolegę, gestapowca E. Gusta. Uciekłem i przy pomocy Tadeusza Świątka przekroczyłem granicę Generalnej Guberni, zatrzymując się u rodziny w Głownie.
W 1942 roku zostałem aresztowany przez żandarmów i tylko dzięki znajomym i przekupstwu – zamiast do Oświęcimia wysłano mnie do obozu przy ul. Skaryszewskiej w Warszawie. Tutaj, znów dzięki szczęściu i sprzyjającym okolicznościom, dostałem się do szpitala i po miesięcznym w nim pobycie wróciłem do domu z „bardzo mocnym” zaświadczeniem lekarskim o niezdolności do pracy”. Nadające się na telewizyjny serial przeżycia Jana Podsiadłowicza zakończyły się po wojnie, aresztowaniem, pobytem w więzieniach w Łodzi i w Łowiczu oraz zwolnieniem z braku jakichkolwiek dowodów, nie wiadomo zresztą jakiej, winy. Pracował w Pabianicach.
Zenobiusz Kozłowski
Sierżant Zenobiusz Kozłowski (1920-1942) urodził się w Pabianicach przy ul. Barucha, ukończył gimnazjum im. Jędrzeja Śniadeckiego, był aktywnym członkiem Związku Harcerstwa Polskiego. W 1936 roku, po kursie szybowcowym zdobył kwalifikacje pilota grupy „C”. Zdał egzamin do Państwowej Szkoły Technicznej, Lotniczej i Samochodowej w Warszawie. 1 września 1939 roku powołany został do obrony przeciwlotniczej Pabianic. Był naocznym świadkiem strącenia pięciu samolotów niemieckich 2 września. 13 września przyjęto go do 4 pułku lotniczego w Kowlu, skąd dostał się do Rumunii, a następnie do Francji.
Po kapitulacji Francji popłynął do Anglii i 2 października 1940 r. otrzymał skierowanie do 300 Dywizjonu Bombowego im. Ziemi Mazowieckiej w Blackpool. Służył w dowództwie 316 Dywizjonu Myśliwskiego. Zdobył kwalifikacje obserwatora i strzelca pokładowego na bombowcach.
10 stycznia 1942 r. otrzymał awans na sierżanta, rozpoczynając 30 maja 1942 r. szlak bojowy lotem nad Kolonię. Latał na wellingtonach. W dwudziestym locie bojowym w nocy z 3 na 4 listopada, podczas zrzucania min u brzegów Bretanii (Francja) zestrzelony został nad kanałem La Manche. Odznaczony był Krzyżem Virtuti Militari oraz trzykrotnie Krzyżem walecznych.
Stanisław Kulikowski
Kapitan pilot Stanisław Kulikowski (1912-1981). Nie był rodowitym pabianiczaninem. Urodził się w Pskowie. W Pińsku ukończył gimnazjum, zaś prawo na Uniwersytecie Warszawskim im. Józefa Piłsudskiego. Powołano go do wojska 22 maja 1939 roku, do 13 września brał udział w wojnie obronnej i jak wielu innych żołnierzy – internowany przez wojska radzieckie, wywieziony do Kazachstanu.
Po sformowaniu wojska polskiego pod dowództwem generała Andersa, z terenu ZSRR przez Palestynę dostał się do Anglii, otrzymując przydział do RAF jako pilot myśliwski. Od 17 sierpnia 1942 r. latał na spitfirach w angielskim dywizjonie. Do zakończenia wojny wykonał kilkanaście udanych lotów bojowych i uhonorowany został odznaczeniami angielskimi i polskimi.
11 lipca 1947 r. po zdemobilizowaniu wrócił do kraju, osiedlając się w naszym mieście. Pracował w Fabryce Urządzeń Mechanicznych oraz w Zakładach Budowy i Naprawy Maszyn Drogowych „MADRO”. Otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, pochowany został na cmentarzu komunalnym w Pabianicach. Szkoda, że nie zostawił wspomnień, zwłaszcza z walk lotniczych w RAF.
Jan Kaczmarek
Major rezerwy pilot Jan Kaczmarek. Urodzony w 1920 roku w naszym mieście, absolwent gimnazjum im. Jędrzeja Śniadeckiego, jeden z najwybitniejszych, współczesnych pabianiczan. Jak wynika z notatki biograficznej – prof. dr hab. Jan Kaczmarek w trakcie uczęszczania do gimnazjum ukończył kurs modelarstwa lotniczego w latach 1932-33, teoretyczny kurs szybowcowy (instruktor – Lucjan Czarnecki), w latach 1934-35 szkołę pilotażu szybowcowego w Ustianowej, w 1936 roku uzyskał kategorię pilota grupy „C” oraz kurs pilotażu motorowego w Szkole Pilotów w Masłowie k/Kielc, uzyskując dyplom pilota sportowego.
W 1938 r., po maturze zdał egzamin konkursowy na Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej. Ze studiów został powołany do odbycia służby wojskowej w Szkole Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Sadkowie pod Radomiem (filia Szkoły „Orląt w Dęblinie). Brał udział w wojnie z Niemcami, a później w ruchu oporu.
Po zakończeniu wojny zmienił kierunek studiów i ukończył w 1948 r. Wydział Mechaniczny, Sekcję Lotniczą Politechniki Krakowskiej, z dyplomem magistra inżyniera mechanika. W czasie studiów brał udział w tworzeniu bazy materialnej dla Sekcji Lotniczej oraz był współorganizatorem Muzeum Lotnictwa w Krakowie.
Uczestniczył także w pracach zespołu konstrukcyjnego prof. Kotowskiego przy konstruowaniu pierwszego po wojnie polskiego szybowca „Mucha”. Do 1953 roku odbywał loty szybowcowe w Balicach oraz w Żarze koło Porąbki, a także loty motorowe na lotnisku Instytutu Szybownictwa a Aleksandrowicach koło Bielska.
Profesor Kaczmarek z okazji 50 lat od pobytu w Szkole Podchorążych Rezerwy Lotnictwa uhonorowany został przez dowódcę wojsk lotniczych ”Złotą Bronią Boczną” – czyli popularnie zwanym kordzikiem. Trudno tu wymienić wszystkie osiągnięcia naukowe, w tym patenty, piastowane urzędy, odznaczenia Jana Kaczmarka. Możemy podać, że ma Order Budowniczego Polski Ludowej, odznaczenia francuskie: Komandorię Legii Honorowej, medal Złotych Palm Akademickich, posiada tytuły doktora honoris causa Uniwersytetu Technicznego w Karl-Marx-Stadt i Politechniki im. Baumana w Moskwie. Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań i Studiów Technologii Mechanicznej (CIRP) wybrało go na członka rzeczywistego, a później na swego prezydenta i dożywotniego członka tego stowarzyszenia. (Henryk Górski „Podniebni bohaterowie”, Życie Pabianic nr 17,38,39/ 1988 r. oraz nr 36 i 38/1989 r. na podstawie archiwum Mieczysława Bartoszka) wikipedia.org
Eugeniusz Chojnacki
Chojnacki Eugeniusz Mieczysław, porucznik pilot (2.12.1907 – 3.09.1939). Urodził się w Pabianicach , syn Michała i Bronisławy z d. Lewandowska. W 1926 r. ukończył kurs pilotażu w Cywilnej Szkole Pilotów – Poznań. Wstąpił do wojska otrzymując wcielenie do 3 Pułku Lotniczego. (…) W 1939 r. nad Wasilkowem rozegrała się powietrzna walka RWD-14b Czapli i niemieckiego dwusilnikowca. W wyniku potyczki polegli kpt. obs. Seweryn Łaźniewski i por. pilot Eugeniusz Chojnacki. Obaj należeli do 13 Eskadry Obserwacyjnej przed wojną wchodzącej w skład 1 Pułku Lotniczego w Warszawie. Oficerowie zginęli na miejscu i pochowani zostali w zbiorowej mogile Żołnierzy Września w Białymstoku. Strona polska nie odnotowała szczegółów tej walki. Dowódca 13 Eskadry napisał tylko: „Wykonano 2 rozpoznania. W czasie wykonywania pierwszego rozpoznania przez załogę: kpt. obs. Łaźniewski i por. pil. Chojnacki zostali oni zaatakowani przez Messerschmitty. Załoga spaliła się w powietrzu”. polishairforce.pl
*
Wśród personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii podczas drugiej wojny światowej odnajdujemy pabianiczan:
Wiesław Dąbrowski – plutonowy pilot, ur. 31.01.1920 r. w Pabianicach listakrzystka.pl
Jerzy Alfred Effenberger – kapitan, oficer techniczny, ur. 15.01.1910 r. w Pabianicach listakrzystka.pl
Kazimierz Funkiewicz – starszy sierżant mechanik, ur. 14.07.1909 r. w Pabianicach listakrzystka.pl
Józef Jakub Górski – porucznik pilot, ur. 24.07.1912 r. w Pabianicach listakrzystka.pl
Mirosław Henryk Kraciński – kapitan pilot, ur. 1.09.1914 r. w Pabianicach listakrzystka.pl
Roman Kołodziejczak – mechanik, ur. 2.08.1901 r. w Pabianicach listakrzystka.pl
Andrzej Zygmunt Olejnik – kapral mechanik, ur. 29.11.1923 r. w Pabianicach listakrzystka.pl
Bolesław Stefan Sawicki – kapral, ur. 3.08.1912 r. w Pabianicach listakrzystka.pl
Antoni Bronisław Wrocławski – sierżant, ur. 27.09.1917 r. w Pabianicach listakrzystka.pl
Romuald Zagórowski – sierżant pilot, ur. 16.11.1913 r. w Pabianicach. listakrzystka.pl
W szeregach Pomocniczej Lotniczej Służby Kobiet spotykamy również pabianiczanki:
Helena Brachaniec – ur. 8.08.1922 r. w Pabianicach niebieskaeskadra.pl
Helena Anna Mysłakowska – ur. 9.12. 1903 r. w Pabianicach. listakrzystka.pl
Autor: Sławomir Saładaj