Dom Robotniczy

Przed drugą wojną światową dawał się we znaki brak pomieszczeń dla licznych  organizacji i stowarzyszeń. Dom Ludowy (obecnie MOK)  nie wystarczał. Dlatego też szczytem marzeń był dom robotniczy. Z inicjatywy Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Przemysłu Włóknistego (lewica) powstał Dom Robotniczy przy ulicy Bagatela, zwany także pabianickim „Kremlem”, natomiast Związek Zawodowy Robotników Przemysłu  Włókienniczego „Praca” (prawica) przyczynił się do wybudowania Domu Robotniczego przy ulicy Traugutta.

Łódzkie Echo Wieczorne (nr 36/1927 r.) donosiło: Jutro tj. w niedzielę 13 lutego nastąpi uroczyste otwarcie Domu Robotniczego w Pabianicach przy ulicy Bagatela 8. W uroczystości wezmą udział przedstawiciele władz państwowych, samorządowych i instytucji społecznych. Będzie to pierwszy w Pabianicach Dom Robotniczy zbudowany na wzór zagranicznych domów robotniczych. Mieścić się w nim będą instytucje robotnicze. Całe pierwsze piętro zajmuje sala publiczna przeznaczona na urządzanie rozmaitych imprez. Sfery robotnicze w Pabianicach otwarcie nowo wybudowanego domu przyjęły z wielką radością.

W Domu Robotniczym w Pabianicach, ul. Bagatela 8 – otwarte zostały kursy dla młodzieży i osób dorosłych przygotowujące do egzaminów z wszystkich klas gimnazjum  typu humanistycznego. Wykłady odbywają się w godzinach wieczornych. Wykładowcami są znani profesorowie gimnazjalni miejscowi i zamiejscowi. Nowej placówce oświatowej na terenie miasta życzymy pomyślnego rozwoju. (Echo nr 295/1935 r.)

Dom Robotniczy przy ul. Bagatela zasłynął jako miejsce organizowania różnorodnych przedsięwzięć oświatowych,  kulturalnych  i społecznych, a także jako siedziba Związku Klasowego PPS, do którego lgnęli także komuniści.

Echo (23 III 1937 r.) informowało: Znów trzech wywrotowców wywieziono do Berezy Kartuskiej… W nocy z soboty na niedzielę, dnia 21 bm. władze bezpieczeństwa publicznego odstawiły z Pabianic  do miejsca odosobnienia w Berezie Kartuskiej 3 znanych  na gruncie Pabianic kierowników Związku Budowlanego przy Związku Klasowym PPS, Romana Szymczyka, byłego radnego miasta, Antoniego Rusaka i Dawida Dajcza za działalność komunistyczną. Są to pierwsi działacze robotniczy z Pabianic osadzeni w Berezie.

Dom Robotniczy „Praca” przy ul. Traugutta został poświęcony 15 sierpnia 1936 roku.

Echo (nr 226/1936 r.) podawało: Dziś odbędzie się w Pabianicach poświęcenie Domu Robotniczego „Praca” . W związku z tą uroczystością warto przytoczyć historię powstania tego domu, która jest pięknym przykładem zjednoczenia robotników w pracy dla podniesienia kultury i oświaty wśród szerokich rzesz robotniczych miasta  Pabianic.

W roku 1928 wśród części robotników pabianickich zgrupowanych w związku „Praca” powstała myśl wybudowania własnego domu robotniczego na zasadach spółdzielczych. Charakter robotniczy miasta stwarza stałą potrzebę zrzeszania się robotników w różne związki i stowarzyszenia, a stąd też rodziła się potrzeba lokalu dla tych organizacji. Stałe opłacanie od lat wysokiego komornego za wynajmowane dla potrzeb stowarzyszeń niewygodne w dodatku lokale z potrzeby tej uczyniło problem, który świadomi swych spraw robotnicy postanowili rozwiązać w sposób najkorzystniejszy dla szerszego ogółu robotników miasta.

Związek „Praca” wspólnie z organizacjami pokrewnymi stworzył Komitet Budowy Domu Robotniczego, który zajął się gromadzeniem funduszów drogą zbierania dobrowolnych ofiar pieniężnych wśród robotników i pracowników umysłowych – członków tych organizacji. Posypały się ofiary drobne i znaczniejsze (rok 1928 i następne  lata pomyślnej koniunktury), co kto mógł, na ile kogo było stać – kładł w ofierze, mając na względzie wzniosły cel ofiary. Komitet nie poprzestawał na tym, lecz również własnymi siłami starał się powiększyć fundusz społeczny budowy domu, organizując najrozmaitsze imprezy dochodowe. Tak zbierano cierpliwie czas dłuższy, gromadząc grosz do grosza.

Po przeszło trzech latach – dzięki niezwykłej ofiarności robotników uzbierano sumę 10 tysięcy złotych. W roku 1931 Komitet przekształcony został na spółdzielnię pod nazwą  Spółdzielcze Stowarzyszenie Domu Robotniczego „Praca”. Spółdzielnia mając do dyspozycji uzbierany przez poprzedni komitet fundusz społeczny przystąpiła ostatecznie do realizacji projektu budowy. Fundusze powiększono kapitałem udziałowym wpłaconym przez członków ratami, którzy  w liczbie 63 z zadeklarowanymi 70 udziałami przystąpili do Spółdzielni w charakterze udziałowców – filantropów, bowiem bez absolutnie żadnych widoków na jakiekolwiek zyski osobiste. Jeden udział wynosił 100 złotych.

W rok później uczyniono pierwszy poważny krok i nabyto dużą parcelę ziemi przy ul. Chłodnej. Cały nabyty teren został następnie rozparcelowany na działki, które odsprzedano  poszczególnym nabywcom  z dość znacznym zyskiem, dopełniając w ten sposób fundusze własne.

Jedną największą działkę przy zbiegu ulic Traugutta i Chłodnej Spółdzielnia zatrzymała dla siebie i przeznaczyła ją pod budowlę. W r. 1934, a więc po niespełna 6 latach od chwili powstania Komitetu, przystąpiono do budowy domu robotniczego z kapitałem własnym w wysokości 17 tysięcy złotych. W grudniu tegoż roku dom był już gotowy, a po kilku miesiącach w czerwcu następnego roku oddany do użytku poszczególnym organizacjom.

Dom jest budynkiem murowanym parterowym o prostej architekturze, składającym się z 10 pokoi słonecznych i jednej sali zebrań. Obok domu na niewielkim podwórzu mieszczą się budynki gospodarcze. Koszty całej budowy wyniosły ponad 25 tysięcy złotych, z czego 19 tysięcy złotych zapłacono z kapitałów własnych, na które złożyły się fundusz społeczny i kapitał udziałowy członków. Reszta tj. przeszło 6 tysięcy stanowi do tej pory należność do pokrycia – dług prywatny Spółdzielni.

W lokalach Domu Robotniczego „Praca” znalazły pomieszczenia instytucje  kulturalno-oświatowe oraz robotnicze i pracownicze organizacje zawodowe jak Polskie Towarzystwo Oświaty i Kultury Robotniczej „Pochodnia”, Związek Zawodowy Robotników i Robotnic Przemysłu Włókienniczego „Praca”, Związek Polskiej Młodzieży Pracującej „Orlę”, Stowarzyszenie Kilińczyków  i Enzeterowców, Związek Pracowników Spółdzielczych, Związek Pracowników Ubezpieczalni Społecznej, Związek Pracowników Miejskich oraz biblioteki „Społem” i „Pochodnia”. Istnieje ponadto projekt założenia stałej czytelni i świetlicy dla robotników zainteresowanych odbiornikiem radiowym. Na razie jednak brak na to pieniędzy.

W sali zebrań znalazł pomieszczenie Uniwersytet Robotniczy zorganizowany przez  Polskie Towarzystwo Oświaty i Kultury Robotniczej „Pochodnia”, który w okresie miesięcy jesiennych i zimowych prowadzi swą pracę oświatową. Wykłady w tym czasie odbywają się w każdą niedzielę i gromadzą zawsze dużą ilość słuchaczy. Wolny i bezpłatny wstęp dla wszystkich umożliwia każdemu korzystanie z tej jedynej w mieście placówki oświatowej przeznaczonej dla robotników. Piętnastu prelegentów bezinteresownie – tak jak również bezinteresownie pracują władze  Domu Robotniczego-  wygłosiło w ubiegłym sezonie 24 odczyty z różnych dziedzin życia. Przeciętna frekwencja słuchaczy wynosiła 108 osób na każdym odczycie. W lokalach Domu Robotniczego czynne są również sekcje kobiece, kółka rozrywkowe młodzieży. Umeblowanie pokoi jest jeszcze bardzo skromne, lecz pokoje są czyste, widne, schludne i sprawiają miłe wrażenie.

Spółdzielnię czeka jeszcze jeden wysiłek – spłata uciążliwego długu, powstałego przy budowie domu. Na dalszą ofiarność członków Spółdzielnia już liczyć nie może. Ofiarność ta ze względu na obecne, ciężkie warunki ekonomiczne robotników już się wyczerpała, a poza wyłożonym na dom kapitałem, Spółdzielnia żadnych innych funduszów nie posiada.

Tymczasem wierzyciel domaga się zwrotu długu, który stale się powiększa przez doliczanie należnych odsetek. Zaradzić temu może jedynie udzielona Spółdzielni przez odnośne czynniki państwowe niskooprocentowana budowlana pożyczka długoterminowa lub subwencja, jakie wypłacane bywają ze specjalnych funduszów publicznych instytucjom społecznym o podobnym charakterze.

Energiczne władze spółdzielni, które umiały dokonać takiego dzieła niechybnie zdobędą się na jeszcze jeden wysiłek – spłatę długu, który w stosunku  do wyłożonego kapitału nie jest wielki. Dotychczasowa celowa i sumienna działalność władz Spółdzielni oraz ofiarność klasy robotniczej dokonały realizacji pięknego dzieła. Robotnicy i pracownicy umysłowi wspólnym zorganizowani wysiłkiem wybudowali własny dom, który stał się ogniskiem kultury i oświaty wśród robotników pabianickich.(Echo nr 226/1936 r.)

Łódzkie Echo publikowało często informacje dotyczące Domu Robotniczego „Praca” w Pabianicach.

W roku 1930 przy Związku Zawodowym „Praca” w Pabianicach powstał Komitet budowy własnego domu robotniczego. Komitet składający się z kilku ludzi rozpoczął zbieranie funduszów na ten cel w drodze dobrowolnych ofiar robotników ze związku „Praca” oraz z różnych imprez dochodowych. O intensywności pracy Komitetu i jego mrówczych zabiegach świadczy fakt, że zaledwie po 4 latach istnienia i przy poparciu szerokiego ogółu członków powstał piękny i wygodny budynek murowany przy zbiegu ulic Traugutta i Chłodnej .

Dom ten o 10 pokojach i dużej sali wykładowej jest już kompletnie wykończony i oddany został do użytku publicznego. Mieszczą się w nim następujące organizacje: Związek Zawodowy „Praca”,  Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe „Pochodnia”, Towarzystwo Gimnastyczne „Orlę”, Związek Zawodowy Pracowników Spółdzielczych RP, oddział w Pabianicach oraz Związek Pracowników Ubezpieczeń Społecznych.

Tak oto wspólną pracą i wysiłkiem ogółu świadomych robotników miasta osiągnięto piękny cel. Komitet może być dumny z dokonanego przez siebie dzieła i służyć może innym za przykład. (Echo nr 320/1935 r.)

Związek Zawodowy Robotników i Robotnic Przemysłu Włókienniczego „Praca” podaje do wiadomości członków i interesantów, że lokal związku przeniesiony został z ulicy Pułaskiego 10 do własnego Domu Robotniczego przy ul. Traugutta (róg Chłodnej). Zainteresowani winni się zgłaszać już pod nowym adresem w godzinach od 9 rano do 12  w południe  i od 15 do 19 wieczorem. (Echo nr 312/1935 r.)

W niedzielę, dnia 20 bm. o godz. 10.30 nastąpiło otwarcie Uniwersytetu Robotniczego Towarzystwa „Pochodnia”, oddział w Pabianicach w sali Domu Robotniczego „Praca”. Odczyt wygłosił ks. mgr Kneblewski na temat „Świat pracy a jutro”. Wstęp na wykłady bezpłatny. (Echo nr 295/1935 r.)

W lokalu Domu Robotniczego „Praca” staraniem Polskiego Towarzystwa Kultury i Oświaty Robotniczej „Pochodnia” odbył się odczyt z cyklu wykładów Uniwersytetu Robotniczego pt. „Józef Piłsudski” wygłoszony przez p. prof. Salską. Po odczycie Plackówna i Ścibiorek wygłosili okolicznościowe deklamacje. Obecnych na Sali było 136 osób, co świadczy o stosunkowo dużym zainteresowaniu wykładami Uniwersytetu Robotniczego. Następny odczyt pt. „Nafta” wygłosi mgr Mieczysław Pawlikowski w niedzielę dnia 17 bm. o godz. 10.30. (Echo 316/1935 r.)

W nadchodzącą niedzielę 28 bm. w lokalu własnym przy ul. Traugutta 6 na godz. 3.30 po południu Polskie Towarzystwo Kultury i Oświaty Robotniczej „Pochodnia” oddział w Pabianicach zwołuje ogólne roczne zebranie wszystkich członków. Zarząd „Pochodni” prosi ogół członków o liczne i punktualne przybycie na zebranie. (Echo nr 58/1937 r.)

Polskie Towarzystwo Kultury i Oświaty Robotniczej „Pochodnia”  zawiadamia wszystkich swych członków i czytelników bibliotecznych, że po przerwie spowodowanej remontem lokalu została otwarta ponownie biblioteka Towarzystwa mieszczącą się przy ul. Traugutta 6. Otwarcie biblioteki po przerwie nastąpi w dniu dzisiejszym tj. we wtorek dnia 3 sierpnia rb. w godzinach od 6 do 8 wieczorem. Począwszy od tego dnia biblioteka „Pochodnia” otwarta będzie w każdy wtorek w tych samych godzinach tj. od 6 do 8 wieczorem. (Echo nr 214/1937 r.)

W lokalu własnym przy ul. Traugutta 6 odbyło się nadzwyczajne walne zgromadzenie członków Zjednoczonego Związku Zawodowego Pracowników Ubezpieczeń Spolecznych, oddział w Pabianicach. Obecnych na zebraniu było około 60 członków. Zebrani jednogłośnie uchwalili rezolucje domagające się zniesienia krzywdzącego ogół pracowników  Ubezpieczalni podatku specjalnego, zaniechania uchwalenia przez władze ustawy o 4% podatku samorządu terytorialnego  w Ubezpieczalni Społecznej.

Ponadto zebrani uchwalili rezolucję domagającą się wprowadzenia 6-godzinnego dnia pracy. Po udzieleniu absolutorium ustępującym władzom związku wybrano nowy zarząd w składzie: prezes p. Wypych Stanisław, wiceprezes p. Raczyński Mateusz, sekretarz  p. Kęsiak Zygmunt, skarbnik p. Jakubowski A., gospodarz p. Małecki Józef, ławnicy pp. Kapuściński i Raźniewska. Poza tym wybrano komisję rewizyjną i sąd koleżeński. Zebraniu przewodniczył p. Wypych Stanisław. (Echo nr 158/1937 r.)

Polskie Towarzystwo Oświaty i Kultury Robotniczej „Pochodnia” w Pabianicach powołuje do życia stały komitet do walki z komunizmem i zaprasza do współpracy w tym kierunku wszystkie organizacje miejscowe, którym konsolidacja i wysiłki sił odrodzonego narodu leżą na sercu. Komitet zaprasza po dwóch delegatów z każdej organizacji na pierwszą wspólną porozumiewawczą konferencję, która odbędzie się w dniu 26 bm. w lokalu własnym „Pochodni” przy ul. Traugutta 6a. Początek konferencji o godz. 19, zagajenie, referat zasadniczy, omówienie środków przeciwdziałania agitacji komunistycznej w Polsce z uwzględnieniem terenu Pabianic, podział na sekcje, ustosunkowanie się do dnia 1 Maja, wolne wnioski. Wstęp delegatów za okazaniem specjalnego zaproszenia. Na czele komitetu stanął p. Antoni Majewski, sekretarzem zaś jest p. Franciszek Junger. (Echo nr 113/1937 r.)

Autor: Sławomir Saładaj